|
Yemos Xatune Qesey Kena I
Hawar Tornêcengi
A. Ekber Çiçek
Çıme (kaynak): Tija Sodiri-6, Gujige 1997
http://www21.brinkster.com/miyaheqi/culture/Article.asp?ArticleID=471&TypeID=&LanguageID=1&Rnd=370
Ax derdo derdo derdo, Ağaê mı derdo
Qemer Ağay hepıs ra mektuve rusna,
vano: »Xortunê mıra kam weso kam merdo?«
Yemos Xatune mektuve rusnena,
vana: »Bao torê efkar nêvo,
mele usto ra bağê tuyê Ağdadi ra çerdo.
Qoçoğliyê zalımi kardi arda wertê xortunê ma
Warê made az nêverdo.
Torge sano koê suri
Qonağê to bın ra berdo. «
Ma Yemos Xatune lawıkunê Dêrsımi ra naskerdêne. Hewa Ağdadi ra, Sayir Sılemanê Qıji ra, Weliyê Uşenê Imami u sayirunê maê binu ra gosdêne.
Yemos Xatune çêna Qemer Ağaê Usıvu, waa Fındıq Ağayia ke Seyid Rızay ra pia ame dardekerdene, waa deyia. Nıka devadevê hêştay serre dera. Ae ra, weşiya dae de çı amo sare, ae çı diyo, çı nêdiyo cıra perskeme. A ki marê Tunceli ra avê Dêrsımi sero qesey kena. her çi ra ravê zaf bena sa ke, jü isonê ma amo lewe, zerra xo ser tey zonê xo qeseykena. Dıma ki dest kena pıra, hên zerro wes ra qeseykena ke, tıvana jê ağwa çhemê Muzıri zalal sona. Hên qeseykena ke, saê ke bena bojiyê maro, ma bena tarıxê Dêrsımê khani ra dergaderg fetelnena. Qeseykerdena Yemos Xatune honde ke vazê, honde derga. Eke bınusnime, na perloda made ca nêmenano. Mordem ke dest b'erzo cı bınusno, dıasê kıtavi benê pırr. Ita de çıxaşi ke destebera ma amê, hondê vezeme. Na reportaj de kam ke çı qeseykeno, ma sıfte onto video, dıma ki jü ve jü gureto nuste. Beno ke taê cau de qalê zovina çi beno ra, tema reportaji vurina, hama vêneme ke derd u khulê ma yênê ra zon, tarıxê mao khan yeno qesey- kerdene.
Kılmek ra mao dest esto cı, nao tarıxê xo gıra gıra vezeme werte. Hora ca ve ca ke ğeleta ma (hetê namu uçb. ra) biyê ki, wendoğê ma qusır de nia mederê. Wastena ma awa ke, haê ke na mesela zonenê, rast kerê. Hên bo ke, raştiya ma bıvêjiyo werte.
A. Ekber Çiçek
H.Tornêcengi
Yemos Xatune: ...Ison sanıke qeseykeno, vano »ma vira nêşêro« ..Qeseykerime ke qesê veri ma vira nêşêrê. Ma, taê qeseykenê, vanê: »Nia biyo, hên biyo. Nia kerdo, hên kerdo« o pêro züro. Vatêne: »Qemer Ağay se kerdo... Besıke se kerdo...« o têde jüro.
A. Ekber Çiçek: Niajni tı koti biya, kêy ama dina?
- Ez ko de amo dina. Se ke Urıs amo cor Soa Thole, -hetê Khalu de Soa Thole esta- cor Urıs amo uza, cêr ki amo Erzınga. Ez o sıre de cayile bine. Ez biyae bine. Çê Temır Ağay. ...vatêne ›waka çê Temır Ağay‹. Na Suru ra çê Fındıq Ağay yi amey, qul ame, Suru amey şi ko. Şi ke ko, vake: »Urıs amo ha...« Hermeni u Zazay Urışi ver remay amey Dêrsım. Piyê mı hêşino pê. Nat-dot hêşinê pê. Mirê Çareku çê xo ano Ağdad. Na çi têde pırtık ve pırtık yeno mı viri. Mirê Çareku ke çê xo ard Ağdad yeno mı viri. Çı ke Urıs cêro Erzıngan ra ame. Ey tersunê urışi ver çê xo ard Ağdad. Qa Mustefa Begi; çê Heyder Begi ez pêrune rınd naskon. Piyê Aslı Xanıme, yanê na analığa mı Urışi ver amê Erzıngan. Piyê mı hêşiya pê, hona şi Erzıngan ra arde. Mirê Çareku çê xo ard Ağdad. Ma, qa Qonağê newi Şêniya Ağu de vêsnay ha..
- Kami vêsnay?
- Urışi vêsnay. Mirê Çareku çê ard Ağdad. Çêna Mirê Çareku hona piyê mı dera. Maa mı verê coy çêna Khêkhi Ağay biye. Eke çê ard Ağdad, moa mı... -niade o kıtav de yazmıskenê [nusnenê], vanê moa mı »doğum de merda«- az aha nia bine (lese ra qız bine), moa mı pêmenda, mıra têpia çênê biya, khalikê to ede şiyo Erzıngan. Hama piyê mı teyna nêşi? Demenu tey şi, Usıvu şi. Hama şila Usıvu zofe biye. Aşiri Qemer Ağay dıma şiyêne. Piyê mı hata Erzınga şi, cor Soa Thole ra (Urıs) çarna ra. Erzıngan ra ki Urıs çarna ra. Madalia kerde khalikê to vera. Madalia ke kerde vera, vake »çıko...«
- Niajni, aşiri pia bi, yoxsa...
- Aşiri pia bi. Begê Çareku vatêne:
»Eh xımalo Saleqero jü uzaro.
Niade cırê rısvet vêjiyo, çıtur qula de yeno sono!«
Pê laxkerdêne, zona? Urıs çarna ra ke, o şi; piyê mı yi amey. Amey. Êndi cor esketi[mığarey] guretê, ko gureto. Êndi Urıs yeno, (i) avoro benê berz. Eke Urıs êndi cêra şi, moa mı o sıre de »doğum« de merde. Merdena dae ra dıma, mı niada ke têdıma xêyle mordemi vêjaiy amey. Vêjiay ke Zazaê. Ma çaê Bêgi ve Mudur ağay ra tertelê Zazau sero jümini qırr nêkerd? Az[ez] pil biyu, nia yeno ra mı viri... (..ita fam nêbi H.T.).
S. Veroz: İyê ke amey Ağaê Khalu bi?
- Nê. Ağaê Suru bi. Tertelê Zazau sero jümin kıst. Gêl Xanıme vanê, na Gêl Xanıme ke...
S. Veroz: Na Zazay kamê? Tertelê Zazau çıtur bi?
- I ki Urışi ver amey. Hermeni ki Urışi ver amey.
- Ni Tertelê Zazau ser şi, ya ki ni dewlete de bi jü şi dapêro. Se kerd?
- Nêê nê. Se ke Urıs cêro ame, i ki vêjiay amey. Hama Hermeniu de dapêro. Pilê Hêrmeniu cıra vatêne: »Abê ser....kam barmar (hêrmenki qesê vana, fam nêbeno)« Vake:»ma kulçe dêne pıro, ma cerık kerdêne ha..« Hên Urışi cerık kerdêne, Urıs xıravın bi. Aa Hermeni vêjiay amey. Eke amey ez pile biune, mezela Vami de bime ha... Eke amey perskenê, vanê: »Qemer Ağa kotiyo? Qemer Ağaê Dêşimi?« I ki vanê: »Naniyo ita«. I amey uza, Hermeniyê ma. Dıma ki Zazay amey. Zazay.. Zazay zonê Zazun qeseykenê, ne teww! Pêrune Hermeniu ki qeseykerdêne. Êndi amey pêro Ağdad de reşti pê. Ağdad de ke reşti pê, piyê mı Ağdad de ca da Hermeniu. Zazay ki koti Mazgêrt, Zazay ki koti Xarpêt. Hên koti ve Ovu, suku. Têpia vake: »Qemer Ağay naskenê?« Vake: »Ya, metersê..« Urıs ke cêra ra, çêna Miri piyê mı arde. Yanê analığa mı, çêna Mirê Çareku piyê mı arde. Mirê Çareku ki ame çê xo berd.
- Yanê Çêna Mirê Çareku piyê tode zewejiya, ya?
- Çêna Mirê Çareku piyê mı arda. Mire ki ame çê xo Ağdad ra berd. Eke vatêne: »Şinata Qemer Ağay gureta«, çi kerdêne. Çêna Miri ki aşiru ra vatêne: »Qemer Ağa! Yê sımaê sıma çheko, yê Qemer Ağay ki cengo«. Aşiri amêne çê Qemer Ağay. Çê Uşen Ağayê Kortu amêne, çê Xırancıku amêne, çê Cunê Hesen Ağay amêne, kam nêamêne ke; Bextiyaru amêne, Usıv Ağaê Tolımi amêne. Bıraê xorê vaji.. Çê Gaxê Weli amêne. Corde Khalu ra çê Ismayil Ağaê Khalu amêne. Çê Fidan Xatune amêne. Sayzan Ağa, Saan Ağa, Fındıq Ağa i bıray bi. Fındıq Ağaê ma na pêrodayis sero....
- Fındıq Ağa bıraê tuyo pil bi, hênima?
- Hêya. Bıraê mıno pil bi. O ve Sey Rızay ra nêêşti dare?
Bıraê xorê vaji. Uza ra se kerd, çıtur kerd.. I Hermeniyê ma ki reşti pê, qesey kerd, uza vıneti. Des u jü Hermeniyê ma bi. I jü Ağdad de bi, jü ki Vankê Sey Rızay de bi. Sey Rıza ve Hermeniu na Vank de vi. Vankê Sey Rızay jê jiare bi. Tede Qırvon potêne, çi potêne rusnêne piyê mırê. »Teverrıko ma torê rusno« vatêne. Qa piyê mıra zof mıleti haskerdêne! Qa çıke şila xo biya! Her kes eve phoşta dey vêjiyêne werte...
- Çond çhekdarê xo bi?
- Oo hoo! Ma mıleto vıre ke... Demenu bi, Heyderu bi...
- Nêê nê, yê Qemer Ağay vanu. Çond mordemê xo bi, mesela.
- Yê piyê mı?
- Ya.
- Ma, aşire biya. Zovi kêşi de sal u sapı çinê bi, kuras çine bi, amêne her keşi alış-verişê xo Ağdad de kerdêne. Hên phoşta Qemer Ağay ra... Demenu kam cırê çiyê biyaro. Vatêne »şime sapık biyarime, şime kuras biyarime...« Niade jü amêne ke mal ardo, hemgên ardo, Demenu ron u pêndır ardêne, nêoz[nêzon] çık ardêne... Ardêne qonağ. Ardêne ontêne çê piyê mı. Kêşi tırki nêzonêne, kêşi qamçhur nêzonêne. Piyê mı her çi zonıto, zona? Zar-zon piyê mı zonêne. Amêne, fetêliyêne, vatêne »Qemer Ağaê Dêsımi« Ma çaê Mirê Çareku çêna xo dê cı? Ma honde niadêne, naê vırenu cıra mordemi kişiyêne, çi kerdêne. Xanıme vatêne: »Çiyê sıma do goligu, sıma nia kerdo, hên kerdo..« Her çêsıt mılet amêne, biyêne tever. Lazê jüy ke kişiyêne, jüy ke cênıke berdêne, amêne ita sawci. Amêne uza qonağ. Êndi cêni amêne, jüe vatêne: »Qemer Ağa laê ma raverde«, jüe ki vatêne: »Ma zora dayme cı..« Cêniyê ke zerr pa nênêne, remêne; amêne onciyêne Qonağ. Xanıme cırê wayir vêjiyêne. Verêcoy sali miye ra bi. Vırendene Çêna Miri, xısmekarê xo bi. ..Qemê.. Usê Sımi, Alo Bom, Memo Mosım, Alê Xıdi.. Bıraê xorê vaji, çê wediyê xo Sılo Qantozi.. sıfre qurmıskerdêne, cıl ontêne baxçe. Mıleti cılo şia ontêne ro xo, amêne çê piyê mı. Piyê mı vatêne: »Cılê xo uza rono, bêro cor oda.« Cıl nêne ro, amêne oda. Cıra perskerdêne, vatêne: »Çaê sıma cıl onto xo?« Vajime ke ewro lazê mı kişiyo, ewro cêniya mı az caverdune... Qemer Ağay ki, eke cênıke zerr nêne pa, tey kerdêne rast. Cırê kınc-mınci kerdêne, tey kerdêne rast. Eke tey nêkerdêne rast, rısvet dêne Qemer Ağay, mal dêne cı, gay dêne cı... Ya o mara kerd tever... Se kena, jêde rınd kerd? Zaf mal kot ra dest hama, na peyê coy se kerd, çıtu kerd fetelna çêna Ağayê Miri şiye. Çê piyê mı waste. Namê çêna Memli Ağayê Miri zona? ...Çê Satoli lazê Sey Rızay kıst. Bava kişiya. Verê coy lazê Sıleman Ağay Memed destê Bavay ra bi dırvetın. Eke beno dırvetın Mıstafaê Sılıji sono ser. Lazê Satoli Memed Ağa vano: »Mıstefa, astonê mı veze pêskıre ke mı de!« Astey cıra gınenê waro. Khalikê to toxtor [cere] biyo, zona. O astu cıra onceno. Astu dısmale ra gıredano, beno serê cıle ra fino dare. Hama çê Satoli ki çê Satoğliyê, i ki dustê çê Sey Rızay raê. Usıv Ağaê Torumi i pêro naskerdoğê. Hama Torum Dêsımi sero saybeno. Uza (astu) keno darde, rozê yeno Bava nisenoro cı sonê. Lazê Sey Rızay nisenoro cı sono Xozat. Hama Bava ki Bava beno, zona? Çınay rê sono Xozat? Sono ke "Pasayêna Kırmanc con, finu ra xo dest" zona? Sono uza Xozat. Uza ke taê çimi cêno, keno terkiyê mayine, nisenoro mayine yeno. Dota yeno, yeno Şine. Şine ki Qırğu tederê. Memed Ağa cêniya xora vano »Kheçê«, namê dae ki Huşna Xanıma. Huşna Xanıme i pêro amêne Qonağ. Cêniya Gulavi Ağay i ki pêro amêne qonağ.
Memed Ağa vano: »Huşna Xanıme! Ez qesê tora vanu, mevaze.« Vano: »Kheçê, nao Bava amo, şiyo fılan ca xevere cı mede, vên meke.« Vano: »Dı tenêy şêrê, waxto ke sodır Bavay lınga xo este ve mayine, panê.« Iyê ke şêrê, i ki Qırğunê.
Uza anê cırê (Bavay rê), nu-mu anê, cırê çi anê. Waxto ke mayine oncenê tever, Bava niseno ro cı, eke êndi bêro çê Ağdad. Beno tever, alçaği sanenê cı, mayine ro kenê war. Isu tey ro nêthorenê, veng finê ra xo! Qa çê Satoli ki fenay bi. Dustê çê Sey Rızay ra bi. Nanê pa, gıneno waro mordmek. Gıneno ke waro, Huşna Xanıme; Cêniya Memed Ağay vana: »Memed Ağa! Sultun Bavao destê to sero, hona ro tedero, pa mene hard de!« Vana: »Êndi to kısto!« puşiya xo kena ra erzena meyiti ser. Se kenê? Êndi veng kuno Avaşu, Bextiyaru... Çıko çık niyo? Vanê: »Lao Memed Ağay Bava kıst! Lazê Sey Rızay kişiya!« Sonê Sey Rızay ra vanê, vano: »Lao meyitê dey mêarê Ağdad «. Sey Rızao vano. Xezıke vatêne, Xezıke ki dine rawa, zona? Çê Satoli ra ki jü mısayivê Sey Rızay beno. O vano »Ez çıtur nêşêri mısayivê xo ser! Ez son..« Haniyo lawıke (şüare) veta ro cı, vanê: Cınaza Bavay Pirxatune de veta/Sey Rıza vano, raçarnê berê!.. Eke cınaza gırêdanê Pirxatune de benê, Sey Rıza yeno tever nia vano: »Bava to Bavaê mı niya. Tı ke Layê(lazê) mı biyêne, tı nêamêne Şine.« Sey Rızao hêrdısın vano. Hêrdısa xo amêne tha. Nurali bi. Sey Rıza verê coy çêna Diap Ağay ano. Sık kena ke, na cênıke jêde Besıke ra sık kena, zona? Besıke ki beslemiya xuya. Kofê xo gıredayiyo, berzo hên. Çêna Diyap Ağay sık kena, sona. Maa Bavayia, sona baxse ca de vındena. Besıke ra vano: »Kheçê cınaza arde?« Vana: »Arde.« Besıke baqıle bena, zona? Cınaza anê nanê ro. Qul yeno.. mılet yeno.. çi keno.. Meyit danê we, qesey kenê. Vano: »Tı sevana Besıke! Ez çı çêsıt hêfê na layê xo bijêri?« Sey Rıza Besıke ra vano. Vana ke: »Tı tornê Bavayia. Gıra gıra. Mı kêy ke soji bınê Viyaleke de nêro ser, bızonê ke ma hêfê Bavay gureto!« Besıka vana ha.. Vana: »Yawas yawas... Ma qesê Ozi bijême, hona..« "Oz" çê piyê mırê vanê, zona? Eke xınaminê xo sero yeno. Çêna Ağayê Miri ki bıraê mı arda. Se kerd, çıtur ke kerd, ae piyê mıra vati vi: »Ozo tı hurênda xode vınde, ez son hêfê layê xo cenu« Sey Rızay vato. Se kerd, çıtur kerd, fetelna... na çêneke ke bıraê mı arde, çê Ağaê Miri ki pey ra koti çê piyê mı, vat »Tı xınamiyê mawa! Tı dosto de rında! Bê ordım made, Sey Rıza lazê xo vera ma mekıso« Sey Rızay esker kerd top, hona esker nêamey vi naver, zona? Hona qırkerdayene çina. Kerd top, bınê Vialeke de soji este ser, Besıke. Mıleti rê nu pot ha..! Mıleti rê nu pot ke mevındê hêfê Bavay bijêrê. Se ke adır kerd qonağunê Memed Ağay ver; Memed Ağaê Satoli ver. Memed Ağa cêniya xora vano: »Kheçê, ma zoneme ke Sey Rıza ma dano we!« Vano: »Oldanê mı gırêde. Sapıkunê mı kılıt sero verde! Yeno gawar, sandıqunê mı sıkneno, ayv yeno. Az tornê Satoli ne«. Nıka çı mendo ke, Ağaên kotiya, aşirên koti!..
Roz se male sarebıriyêne!
- Niajni, to vake »na Hermeni u Zazay Urışi ver amey Ağdad« ma ine se kerd?
- Hona Hermeni uza rê, Zazay ki uza rê, pêro uza rê ha.. qa ez naskon. Yê ma des u jü Hermeniyê ma naniyê amê itarê. Ma naskenê.
Peydena Memed Ağa ke remeno, peyê coy ke se kerd esker ame. Êndi Demeno, qereqol ame Sağşêg. Sey Rızay hona hêfê Bavay nêgureto, hondae ke adır kerdo çêyi ver, ine (çê Memed Ağay) vozda. Se ke kerd, êndi esker ame. Usıvu qereqol ard Sağşêg. Demenu qayil nêbi.
- Usıvu çaê qereqol ard (Sağşêg), niajni?
- Qereqolê Sağşêge. Demenu qayil nêbi, vake: »Pilên kenê. Nêzu se kenê, çıtur kenê...« Qereqol ra pêro ki piyê mı ine naskenê. Bıraê Mı Memed Ağa ki Mazgêrt de waneno. Sono qereqol. Meraba! Meraba. Çıke i yenê qonağ, ma naskenê. Qereqol ki qonağ ra nêjdiyo.
(Qereqoli) Dı-rey hirê-rey Hermeni waşti mara, zona? Çê piyê mıra Hermeni waşti.
- Qereqol Hermeniu wazeno?
- Amey şuwayri dorme ro qonaği guret. Eke pêro eve şilaê. Verê coy na tıfongi çatmısê hurê kerdêne. Her ca de şila çatmıs kerdêne.
Şila jüye hetê qula de çatmıs kerdêne. Çêna Miri ki hona vınetaiya. Verva cı şi, goligi gureti. Hama, çê Uşên Ağaê Qurçıki i Xırancıku pêro jêvegê. Kaçağê. Pêro amê Ağdad. Sıro ke şüwari koti o ver, lazê Uşên Ağaê Qurçıki ine; Ali Rızay ine tıfongi kerdi xo dest, amey vêrdi ra şi oda. Mı dest da çêverê oda ro, va »bêrê tever, şüwariyu dormê ro sıma gureto« Guçıkê qonağiyo jü naza bi, jü ki haza bi. Qonağ hên gırs bi, zonena. Qereqol ra Mudır ama, reqi vet sımıt. Nêoz se kerd... Çêna Miri vake ke: »Qemer Ağa!« vake, »Ayvo, to nu noro nine rê, meymanunê xo rehetsız meke!«. Çêna Miri piyê mıra vake. Vake: »Meke, reqi cı mede.« Mend peyê coy, -hasa hasa: »Ez namusız bine« Mudır piyê mıra vano. O piyê mı naskeno. Vano: »Hermeniu bıde mı bonu Mazgêrd, thowa cıra nêvan.« Piyê mı cıra vake: »Rose, rehetiya xode niade!« Ooo! Fındıq Ağa verdano! Na sıfri rê qesey kon... Vake: »Qewê mı da to, hên bıke ke pırnıkunê tora nêari!« Fındıq Ağay vake: »Çıtur ke ama, hên ki so!« Seke sono,.... verê coy hukmat mara tersêne. Seke yüzbaşi bi tever, pêrune şila xo guret, bi rast. Nıka hukmat nêterseno.. Verê coy tersêne.
Qereqol ard uzaa. Qereqol ke ard uza, ard Sağşêg. Bıraê mı gereke mudırê Vacuğe biyêne. Sıfte sono qereqol, »meraba? meraba!« Vano: »Memed Ağa, ma qesê tora va!« Bıraê mıra Mudır vano. Vano »vaze«. Verê coy na postê kuzu bi, vano »Marê dı-rê postê kuzu bırusne!« Bıraê mı ki vano ke: »Mudır!« vano: »Mudır Beg qusır de niamede, xısmekari şiyê vora, besenêkerdo pêbijêrê.« Mudır vano »Thowa nêbeno« Hêştê ke qedeneno, têpia oncia bıraê mı sono. Çı ke uza waneno, sono lewê ine. Eke çêver de sılam dano cı, mudır sılam nêceno. Bıraê mıra vano »tı jürekera!« To vake »Postê kuzu anu, çaê to nêardi!« Eke hên vano, bıraê mı vên[veng] nêkeno. Sono Sağşê ke, qonağê Fındıq Ağay ki cêr berzo, leê Hermeniunê ma dero, zonena? Qonağê çê piyê mı ki berdo cor berz sano cı. O waxt ki Fındıq Ağa zewejiaye bi. (Vêyvıke) Kortu ra ardi vi, maa xo ki Alıze biye. Bıraê mı Memed Ağa cêro yenê qonağê Fındıq Ağay. Hermeniyê ma yenê, qul yeno dormê oda Fındıq Ağay. Cıra vatêne »Sılo Qız« cıra vatêne: »Sılê Buri« nêoz çık... Kêmane nanê ro, oda de cınenê. Mılet lewe de reseno pê. Cor Qonağo seren de Dedey tederê, sama sonê, kay kenê. Teww! Qe qonağ tholo! Serê mereku de nia tikmıs biyêne, erê vatêne »Tüyu burê, gozu burê« Mılet sılxet bi, no nêkutêne ma.
Fındıq Ağa vano: »To şiya qereqol, qesê xeverê! Memed.« Fındıq Ağa bıraê xora vano. Memed vano: »Hêya ez şüne, thowa çine bi. Az şüne, sılam da mudıri, ey sılam nêguret, vake: "tı zurekera"« Memed urzeno ra sono. Fındıq Ağa urzeno ra, eke şêro. Sono ke şêro, lazê «Şêrki« vanê, lazê »Xarbari« vanê, Hermeniyê ma cêrenê vero, vanê: »Heyran Fındıq Ağa tı sona koti? Ayvo, mudıri hên vato, vato! Sebiyo« vato »zurekera«. »Nêê, nêbeno hên!« vato Fındıq Ağay. Vato: »Na mudıri zof lıngi kerdê ra derg, zof forao!«. Verê coy şila bi. Sodır ke beno Fındıq Ağa çhekunê xo girêdano sono. Cêniya xo vana, »lao Fındıq Ağay açarnê, meverdê şêro qereqol«. Vanê, »Ma va şêro Xatun!« Xarbar vano. »Se keno ke! Fındıq Ağa sono uza qereqol de qewê weno yeno!« Axıri lazê Şêrki i tey sonê hama nêsonê dayra. I Hermeniyê ma tey nêsonê dayra. Qa Hermeni ki eve tharva hukmati bi. (Fındıq Ağa) Sono zere. Nata ke sono, mudır urzeno ra. Fındıq Ağa eve çhek kuno zere, mudır vano: »Fındıq Ağa to ama zere, marê meraba ki nêkerde!« Vano: »Ez to mudır saymıs nêkon, tı baqqalciya ama thıka. ..Tı baqqalciya...« Ae de qereqol vano: »Ma ...(fam nêbi) nêwazeme«. Se keno, Demenu hêşinê pê ke, na mesela nia biya hên biya. Niadanê ke Dêsımi ra nia vato. Anê de verê çhemi de şir pozenê. Pırd vêsnenê. Eke êndi qereqol, ne bêro naver, ne ki şêro bover. Demenu qereqol navera hêsır gureto haa! Çê Civê Kheji ine haa! Ez naskon, haniyê nıka ki biyê Xınamiyê çê Uşên Ağay. Se kenê? Şir pozenê, çi kenê. Qereqol yeno, navera şêrkeno, nu cı nêreseno, thowa cı nêreseno! Bover ki esker tedero. Vanê: »Qemer Ağa no çıko, çıvao?« Vano: »Demenu amê vato: Pırd vêsno! Esker bovera cêriyo!« Verê coy pırd çinê bi, nia hondkê pırd nayvi oğwe ser, honde ke amêne şiyêne. O pırd ki vêsa, êndi qereqol alange de mend... Piyê mı vêndano cı, vano: »Moskız!« Xısmekarê xorê vano. Vano: »Lao nu pozê, cıkerê berê Qereqol«. Yemeg pozenê kenê cı, cırê mali kenê qepeme, cırê çi kenê... Hên çewres roze piyê mı qereqol keno weyiye. Vano: »Qereqoli weyiye kerê lao! Ita lewê made qereqoli qırkerê çêvêsaênê! Ez wayirê domonu, ez wayirê aşirune, piyê mı herêdino!«
- No kamci qereqol bi niajni?
- Qereqol Sağşêg de bi, cêrê Ağdadi bi.
- Tek qereqol bi uza?
- Nêê nê, dewe dorme dera.
- Oğwe ra bover zovi qereqol çinêbi hênima?
- Nêê nê, qereqol koti! Ma kêşi qereqol nêwastêne! Asax bi. Xarpêti ra cor vatêne, »êndi qereqol çino«. Vatêne, »Dêrsım«. O qereqolê Mazgêrdi ki piyê mı da vındar- nayene. »Xarpêti ra cor qereqol asaxo« vatêne. Xarpêti ra cor qereqol nêwastêne. Jü na hetê Mazgêrti de, jü ki na hetê çê Sey Rızay bi koti bi, name şiyo mı vira, uza da vındar- nayene, zovi caê qereqol nêverdêne bımano. »Qereqol nêero wertê Dêr- sımi« vatêne. Hermeni ki reqişiyêne ke, nêne phoşt ra berdêne. Hermeni fenay bi. Çolıki vırastêne, sapıki vırastêne, kuraşi vırastêne, dolavi vırastêne, Kurıgi biyêne arê eve khoçıku kaykerdêne. Saz u dowul tede bi...
- Hermeni hên sılxet bi lewê sımade?
- Des-vişt bi. Hermeni zof ame. Xaçê Hermeniu hao Ağdad dero. Perê xo zof bi.
- Ni tertele de amey?
- I na tertele ra ver amey. Peyê coy ke çê Qemer Ağay qırkerdi, piyê mı honde çi dano Ismail Hakkı Begi, o ki mudıro. O vano »Qemer Ağa, tora rıza kon!« vano »Ma goçê eskerê me, hao asmeo ke to ma kena weyiye. Ma êndi tora raji me, eke to marê phoşten kena, hukmati rê ardım kena, ma bover ke«. Zona? Demenu ra nêthorenê şêrê! Qereqol tever nêbeno. Piyê mı ra vano »ma bover ke«. Piyê mı ki weşêneno Palo, weşêneno Kemer, weşêneno Pilvank ke mılet bêro, ma qereqoli bover kerime. Çıke Demenu nêverdanê haa! Nanê pa kısenê haa! Khuresu ki kerdêne, Demenu ki kerdêne. Qemer Ağa çıko qereqol weyiye kero, bıkısê haa! Weşeneno Sıleman Ağaê bıraê xo, yanê Piyê mı. Sıleman Ağa yeno, morevaê çê Sıleman Ağay yenê. Goligu oncenê tever nisenê ro cı, piyê mı fındıq Ağay ra vano ke »Fındıq to made bê!« Vano »bao honde aşire todera. Çaê ez tode bêrine?« Qa ae ra Fındıq Ağa kerd mehkum, thowaê Fındıq Ağay çine bi! Heya, verê coy vano »Bao, ez bêri se keri! Qereqol bover ke, honde mılet todero!« Waxto ke Sıleman Ağaê dedê mı vêjino kuno ra ver, piyê mı ki dıme ra sono. Waxto ke kunê mazra, jü wertê bırri ra urzeno ra tek nano pa. Veng keno tever, vano: »Lao mıde moe nae!« Ismail Hakkı Begi rê vano. Ismail Hakkı Beg u za kıseno. Cınaza kerde cı. Se kerd, êndi esker hona ard uza. Hona çê piyê mı qırnêkerdo, hona piyê mı nêsınıto. Esker ame naver, qeleviya cı. Qeleviya her ca. Çıke arebe çino, eve goligu sonê. Esker qeleviya ve Ağdad. Mara pêro ki ca vurno, sonê ke şêrê kou, şêrê esketu kuyê.
- Vanu ke na esker çaê qarsê Qemer ağay beno ke? Zeke qemer Ağa cırê phoşt vêjiyo!
- Ma, Fındıq Ağay hao berdo Ismail Hakkı Beg kısto! Hên vajino ke Qemer Ağay duvara kerda. Vato, »Fındıqê lazê Qemer Ağay berdo kısto!«. Cınaze Ismail Hakkı Begi berde Mazgêrd. Piyê mı ine esker kerd bover, va şêro. Peydena ki ine vake, »nuo (nao: Qemer Ağa) ma nêwazeno. Ni derebegi yê ma nêwazenê.. « vake. Hazeto ke cırê nu ardo, çi ardo! Kerdo weyiye! Êndi hukmat ver viştra xo, esker ama, elçi ama.
O sıre de na Besa Murtê Kheji cızık de biye, Qemer pil bi. Tı rusna ve esketê Areyij (lazê xorê vana), az ve piyê xora ki qonağo bıne de bime. Piyê mı vake, »Yemose salıx dê, belka ma benê qırkenê a her kêşi bızono. Bê ma barkeme, çi keme. Koti çı no ro, bızono« Sandıqê çêna Miri, çêna Heyder Begi bi çê piyê mıde bi, zona? Pêro demıro şia. Kelpetıne erzenê cı qılaynenê ra. Sıro ke ma ameyme, mı niada ke -piyê mı tesmıl nêbiyêne?- sandalya guretê mereke sero ronişteyme, êndi son vurino. Welê Hesê Khali o dustê Sawşê, dustê qonaği de dest fişt vılê bıze ke vırarde biyaro qonağ. Piyê mı vake, »nêê nê, mali berê ko. Mali ana kami rê?« Ma niada ke tıfong Deste de erjiya. Vake »teq!« Mı niada ke veng fiştra xo, vake: »Şiro meyman şiro!« Hona Usıvu taê nêşivi ko. Vake »çıko?« Vake: »Ero Hesenê Ap-Ali Hesê Gızi kişt!« Piyê mı vênda, vake »Ero Uso! Uso şüane! Mırê ostor tever once!« Ostor ont tever, piyê mı şi teslim bi. Şi tıfong berd hukmati verde na ro. O son aê xove xo jümini qırkerd vi, zona? "Ma êndi az çıtur tıfong bıerji!« vake. Ae de teşlim nêbi. Sey Rızay ve piyê to u khalikê tora pia qesey kerd. Şi verê çhemê Şêvzu.
- O sene qese bi, niajni? Ey nia tenê derg qeseybıke! Ağleri amey pêser filan, o çı bi?
- ..Ağleri amey pêser. Hona ke esker nêame, Sey Rızay weşêna piyê mırê, vake: »Ozi ra vazê, bêro verê çhemi. Piyê mı sono verê çhemi (çhemê Muzıri), Zazay tey benê; yê Eleziji. Hermeniyê ma tey sonê, Kımsku (Kımsorcıku?)tey sonê. Sey Rıza dota yeno verê çhemi. Oğwa usariya yêna. Sonê cao ke piyê mı cıra vatêne: »Xızırê çê Hesê Sılıji« Çengelo ke o qarşi de. Oğwe yena, Sey Rıza besenêkeno bêro naver! Ne ki piyê mı şikino şêro bover. Dota Halboriye ra yênê. Sey Rıza hirê rey lınga xo nano oğwe. Vano »Awıke serdına, cı nêkun..« ke »ez tıfong nêerzon hukmati haa..« A no Sey Rızay nia kerd. Peyê coy o şi erjiya dare. »Awıke serdına, ez hukmati de tê nêkun!« Hirê rey nia lınga xo nano pa (ağwe ra) urzneno ra, vano: »Ez awıke nêkun Ozo!« (Piyê mı) Vano: »Tı ke tornê Bavayia oğwıke nêkuna, ma ez kun oğwıke!« Piyê mı vano: »Ez ki son teşlim bonu. Son naskerdoğu çi vênon, domonunê xo berat kon.. nia kon, çi kon... «Êndi şi ha.. Şi qomendari. Piyê mı mayine onceno yeno tha, a na Şêxanko ke vanê, verê coy esker onciay vi uza. Golig u meqara pêêro kırışiya kou. Êndi çalıko ke sana ko, êndi eskero ke ame şi kou... Êndi pêro vêsan bi, qırr bi, gêste merdi, êndi pêro piyê to fişti ra xo ver. Êndi qul fişt ra xo ver, şi Demenu. Demenu tıfong est haa! Demenu tıfong est, mıleto ke ko ra qırkerd, eskero ke ko ra qırkerd honde beno haa! Na lazê Seykhali ine kıst ha. Haniyo vezenê ro cı, vanê: »...hem qeydu vano, hem pano qewğa bıkero ..!« Nafa uza çalıki gureti. O jü ame şi ha.. namê dey çık bi? Sıro ke ame şi, qırvani berdi vıreniye. Nao ke bi dırvetın merd ha..çık bi namê xo?
S. Veroz: Ataturk? Mıstefa Kemal rê vana?
- Ataturk ha! Ya, Ataturk ame, ma qırvani berdi vıreniye.. Çê Cemal Ağay yi. (Ataturki?)Vake: »Az Haq nine ke sıma qırvanu anê vırêniya mı! Hem ma qırr kenê, hem ki qırvanu anê vırêniya ma!« Vake: »Qırvanu haq rê bıkerê!« Êndi pêroyine; Memed Ağay, Xalê to ğezev u thuz bi. No waneno. No zar-zonê ma zoneno, bergiyê xo esto, vano: »Ma ve tuya (to ra) kewrayme! Ma ve tuya mordemime! Ma ve tuya nêoz çıki me!« Peyê coy çê khalıkê to xapıti berdi qırr kerdi. Ma vake nia beno, çıko!
Êndi xevera xo kenê jü; Fındıq Ağa, Sey Rıza, Saan.. Zona; Saan, lazê Usıv Ağaê Pelgi bi, Sayzan Ağa ki lazê Ismayil Ağaê Khalu bi, Fındıq Ağa ki lazê Qemer Ağayo. Sey Rıza inu finora xo, vano: »Lao, piyê to şiyo biyo arqadasê Ataturki« -Ataturk (verê coy) Qemer Ağay ra vano ke: »Bê ez ve tora arqadas bime Qemer Ağa!« Ataturk vano ha.. Qemer Ağa coka şi teşlim bi. Ma vake, hên keno çıko! Qemer Ağay va: »Ez son isala ke Fındıqi xelesnon!«-
...I şi ko. I şi ko, Sey Rıza uza vındeno, niadano ke durumê xo durum niyo. Eskeri gureto. Se keno? Kahalikê to weşêna Fındıq Ağay, vake: »Ez bine mordemê Ataturki, bê teslim be.« Lazê Usıv Ağayê Torımi kısênê, Saani. Sayzan Ağa ki o het ro, hetê Khalu ser teslim beno, Sey Rıza teyna maneno. Vano: »Kheçê Besıki, ewro nun çino, ez vêsana« Vano: »Ez son Erzınga..« Hetê Demenu ra ha.. Besıke ra vano. Besıke vana: »Ma, tı tornê Bavayia. Ma tı vêsana, sona Erzıngan qereqol to cêno!« Sey Rıza vano: »Ez dısmale danu xora, qereqol mı nasnêkeno.« Sey Rıza vano ha.. Sey Rıza tornê Bavayo, baqıl beno. Baqılo hama hêfê lazê xo ki nêguret, hên oğwe berd. Sey Rıza nia dısmale dano xora, hetê Demenu ro sono Erzıngan. Hêrdısıno beliyo. Oxro ke (hukmati) rew resmê dey gureto. Qereqol yeno vıreniye, vano: »Dıdonê mı dezeno« tırki vano. Qereqol viarneno ra. Kuno qereqolo bin, niadano ke qereqol vera yeno vıreniye. Vano: »Emca tı kata sona?« Vano: »Ez son Erzıngan dıdonê xo oncon.« Cıra sık kenê, resım de şêrkenê ke Sey Rızao. Anê Sey Rızay cênê pê. Anê Sey Rızay, Fındıq Ağay, Usê Seydi, Xalê to benê ede Xarpêt de çhoremine erzenê dare. Hirê-çor rey şirit vışino, raa çhorine lınge dano sandale ro, vano: »Eşeg oğlu eşeg, ez ve xo xo finu dare... şirit vışiyo, to vera mı erzena dare!« Ae de Fındıq Ağa sandala guvıne erzeno, o ki wek beno.
Hêrmeniunê ma qesey kerd, vake: »Sıro ke kerdi top ardi, mêyitê dine vêsna Xarpêt de..« Hên qaz sana pıro vêsnay meyitê dine. Piyê mı êndi uza tede (hepıs de?) mend.
O sıre de ine uza Sey Rızay de qesey kerd. Sey Rızay ke o sıre de bıvatêne: »Ewro oğwıke serdıne niya, ma ameyme tha camat..« hukmat cêrêne ra. Ma êndi hukmati zona ke Qemer Ağa nao teşlim biyo, Xıdê Alê Isme ra vake: »Tı ki bê tesmıl be!« Hesen Ağaê Çuxure ra vake: »Tı ki bê!« Hesen Ağaê Çuxure ki dustê Qemer Ağay ra bi. Pilê Alu bi. O ki berd; i ki berdi Mazgêrd de qırkerdi. Piyê mı i ki na Xarpêt de... Kam ke bi êxbarciyê ma bi, zonena? Namê ma çênu dahi day i vetene. Namê ma; vêyvunê çê Ismayilê Qemer Ağay dayi vetene. Namê cuamerdu dayi vetene. Vake: »Memed Ağa! To mektev wendo, nine surgın keme. Nine ki qırr keme.. naê ke peyde mendê.« Hermeniyê ma, çiyê ma, dewızê ma kerdi top kerdi bonê Kheçê Sey. O sıre de az zıme de bine. Kerdi cı, Qoçoğliyo fitıke dano pıro, yeno nat sono dot qonağ de, haa! »Derebegi!« vano, »Tı çıtur qemişya na çê xo, to nia kerd!« Piyê mırê vano, zona? Sungi, sıngır kerdi. Ae de çê piyê mı berdi ke qırkerê. Cıra vanê »Xanıme« Xanıme ki waa mına pila. Sıro ke çê piyê mı girêday çi kerdi, hona qırr nêkerdi vi; cınaza arde [viyarnê ra] berde, nia dest verver de gureto nia sanino ra.
S. Veroz: Kamji?
- Destê Ataturki ha.. sanino ra. Cınaza ververê bonunê zımi ro arde berde. Cılê mınê qedifey, -orğanê mı dosegê mı qedifey bi-, berdêne o pul ra fiştêne ra, top estêne bover, ine.
- Niajni, çê sımade çond teni qırkerdi? Koti qırr kerdi?
- Wıy da- wıy dayê! Hora mara pêro qırr kerdi! Çê Ismayil Ağay, çê Sıleman Ağay pêro. Jü na dı bırazaê mı xeleşiay. Hama hirê çor teney xeleşiay. Amey vi çê Memedê Mursay uza cêr, zona? Eke ravêrê hetê Sılızu. Hetê Sılızu rê sonê; na Mamekiye ro, haa.. A uza çê Memed Ağay yenê vıreniye, vanê: »Haq adırê sıma we medaro! Sıma çaê na pesewe sonê Sılızu!« Amê ke bêrê çê Mıstefay, uzara ki şêrê ko. Vanê: »Tha vınderê! Tı mordemê mawa! Sıma Pilê maê! Haq ardo hurê ke sıma xeleşiyê! Qırvanu keme, goni keme sımara!« Sonê, uza kenê bon. Pesewe dormero cı cênê, Ismayilu hirê çor tenu kisenê.
- Lazê xo vano: Sıma çond teney bi? Koti bi, kami bi?
- Jü na bırazaê mıno pil Memed Ağa beno. Jü ki lazê Sıleman Ağay; Hesen Ağa beno. A jü ki lazê Ismayil Ağay ni hire-çor teney sonê. Memedê Mursay hêşino pê, kemere dano sarê xoro.. Çê Memed Ağayê Mursay Sımaylu nê. Peyê coy se kerd, çıtur kerd... na tornê Qemer Ağay vano: »Ma doman bime. Ma dayme arê caê kerdime bon ke berê qırkerê.« Xanıma waa mı ki esker nano pa, zırçena vana ›wıy! bıraê mı kışti!‹ Sungi kenê, Dundıle de o çengel ro erzenê. Televey fetelinê, vanê »hata ma hêfê çêna Qemer Ağay nêcêrime, tesmıl nêbeme!« Na lazê Bava Caferi i coka kuti ra rae. Şi, feteliay sekerd a Çengel ro Xanıma waa mı diye.
S. Veroz: Ma iyê bini koti kışti?
- Iyê bini ki na Mamekiye de, çhemê Dewreşi de kişti, pêro eşti oğwe. Na cêniyê Şêxanki mırê qeseykenê, vanê: »Her xanımê heneni oğwe vetêne estêne tever ke, vatêne »veyvê çê Qemer Ağayi yê« eke pêro zern u şêmi pa bi, kêmeri miye ra bi..«. Bıraê xorê vajine. Dina biye, hên amê, hên şiye! Ma sekerime?
- Peki, piyê to Qemer Ağa se bi?
- Piyê mı na peyê coy merd. ..na Bolu de merd. Ita Bolu de dard we. Na Ataturki madalêy kerdi vera, haa!
S. Veroz: To vake »az ke vêyvıke bine, şine zıme, mı bojiyê lazê bıraê xo di.« To o bojiyê lazê bıraê xo koti di?
- Sıro ke qul qırkerd, Sılê Şêmi ame şi. Mı va: »Xalo Sılema se kerd?« Vake: »Se kerd!« Vake: »Tharva Xanıme!.. Lêl kot. Lêlê soniyo, az şune tever, zıme. Bervonune, çinune, son tever, pê mı cênê. Qoçoğli vano ›Qemer Ağa'nın qızi hane?‹ Mıleti temey kerdo, vato çêna Qemer Ağay tha ra. Mı niada ke dı teney verê qurçi de sarê xo danê we, nanê ro. Sarê xo danê we, nanê ro. Lêl koto, peyê xo sereniya mıno. Mı va belka domanê Xalê to Memed Ağayi yê. Az şiune. Az şune mı xo est ser ke, sungi kerdo pede, a na boji dırvetınê. Eke jü ki miyane ra dırvetıno. Mı va: »Alibeg! Mıstefa!« Namê i domanunê Memed Ağay dard we. Vake: »Ma nime, ma nime!« Ma, mı va »sıma kotiyaê bıraê m'?« Vake: »Ma u dere rayime.« Eke ke na derê Heyderu ra domanê Hemê Heyderıji yê. Oxro ke ef amo, êndi mıleti qırr mekerê, zona? Na Xıdê ma herêdiya, bi boji ro eşti tever, vake: »Hêya, hên biya tha ke, dorme ro ma bijêrê!« Domunu ra perskerd, va »kata sonê?« Va: »Ma some na dere« Se ke şi koti vılê Gulizare, uza dota şüwari benê pıro, domanu erzenê pêyê xo cênê sonê. Cıra qesê nêvanê, çıke êndi ef amey vi. Êndi efkerdaene amey vi ke quli qırr mekerê, haa!
- Usıvu leto jêder koti qırkerdi?
- Hora pêro verê na çhemi de qırkerdi. Na Mamekiye de, uza ›Gomê Dewreşi‹ vanê, têde uza qırkerdi. Cêrê Harçigi de. Çê Süli Ağay, çê Hesen Ağayê Çuxure ki ardi Mazgêrd de qırkerdi. Bıraê xorê vajine... Çê Satoli, çêê ....çê weki... namê dey mı vira şi, ha! O ki pil bi, ha. Na tornê Qemer Ağay uza xeleşiyê... Qereboliunê. Qereboliu ki uza qırkerdi. Çê Usıv Ağayê Torımi ki haê o het de qırkerdi. Çê Satoli, sarê Merxu ki Merxo de qırkerdi.
- Torım kotiyo?
- Torım, haniyo dotê Xozatiyo. Çê Lılê Hesen Ağay, çê Gulavi Ağay Halboriye de qırkerdi. Gulavi Ağay ra ›Gulo Qılç‹ vatêne, ita de tenê qılç bi. Fena bi. Gulavi, Fındıq Ağay kıst. Çı ke inu da pêro.
- Çınay sero? Qewğa çı biye?
- Qewğa... Jü şiyêne xorê feteliyêne, jü şiyêne xorê mal tırtêne ardêne, ›xıst‹ nêne pa inu kistêne. Ninu ki vatêne ›hêf cême, ha!‹ Ağau ki qewul nêkerdêne, ke belka jü fetelino nu ano, jü fetelino xorê bızê ano. Çaê sıma bıze sero berd (Gulavi) Halboriye de kıst? Sıma çaê berd Bextiyarız kıst? Hên ha!
Ravêra hermeti şiyêne bır ra feteliyêne. Kês pêskarê hermete nêbiyêne. Ağme bi ke kês hermete rê qesê vazo! Verê coy hên bi. Asax bi. Hermete ra kês qesê nêvatêne. Cêniya Gulavi Ağay mali dıma amê ke, xısmu Gulavi Ağa kısto, mal ki ardo... Cêniya dey amê, khalıkê to mal-gay day cı, cırê nu guret de, cırê çi guret de, rusnê. Verê coy cêni amêne cemat kerdêne ke, teww! Ma nıka hêniyo? Ma nıka cêniyu hora vêrenê? Kam ma naskeno?
-Hermeniyu ra amey lewê ma. Ma nıka haniyê mezelê Hermeniu lewê ma derê. Xaçê Hêrmeniu Ağdadê Sey Rızay de bi. Reyê a serre fetêliay, vake: Khalıkê ma vato »Xaçê ma Ağdadê Qemer Ağay dero« hên çhond rey amey pere vet berd!...
- Niajni, na tertelê Zazu de to çı di? Ma na Zazu ke sare dard we, Dêrsım cırê yardım kerd, ya ki cıra dür vıneti?
- Ma çaê cırê yardım nêkerd! Xêrê Dêrsım bi Zazay dest xeleşiay. Ma se kerd? Niade! Na Dêrsım pêêro ›Goza Goni‹ ra pi vanê, ha! Dêrsım pêêro Zazu sero say beno. Verê coy Goza Goni.. Fındıq Ağa mevaze, felek vaze, ha!
...Usıvu xapıti. Weki day cı, vake ›Memed Ağa bıwane!‹ Piyê mı tha nêbi. Fındıq Ağa ki êşti vi dare. Qoçoğli vake: »Sıma surgın keme. Pêrune isonê xo arêde biya, sıma surgın keme.« Vake: »Naê peyênu qırkeme!« Hermeniunê ma vake: »Heyran, o va vazo! Çê Qemer Ağay surgın nêkenê!..« Hermeni baqıl bi. A, i berdi, çê piyê mı na verê çhemi de qırkerdi u na dewıj-mewıji xeleşiay ha!.
- Ma, taê vanê »vêsnê!« O sene thowa bi?
- Taê ki vêsnê. Qaz verdo ser vêsnê, ha.
- Mavênê Hermeni u Kırmancu jümini rê rınd bi?
- Ma na Hermeni pêro berdi qa.. Weku ha... (Tırku) fişt hurê. Vatêne »Kêwrayêna xo nêkenê, nia kenê, hên kenê..« raşt niyo. Uza ine Pir guret, Rayver guret. Kêwrayen kerdêne. Vêyve kerdêne. Pir Rayverê xo bi. Ma Hermeniyê vıreni çıtur bi, nêzonêne. Hama Hermeniyê ke amey vi wertê ma, -kokımê xo nê- şiyêne Pir ardêne, Rayver ardêne, kewrayen kerdêne domanunê xorê, çi kerdêne.. Ine vatêne: »Ma Hermeni me hama mara zovina çêşıt Hermeni ki estê, mara jêde xıravıni ki estê«
- Niajni, ez wazon çiyêna perskeri. Na Sey Rıza ve Fındıq Ağay ra çaê verva Qereqoli vıneti? Qereqoli thowa xıraviye kerdêne, çıko!
- Ma qereqoli xıravêni kerdêne. Ine ki itiraz kerdêne, qereqol nêwastêne. Qemer Ağay ki vake: »Lao, qereqol ardo thowa nêbeno!« Sey Rızay ki vake: »Qereqol mêarê wertê ma.« Bavay nêwastêne.
- Tı çıtur xeleşiya?
- Jü az ve Qemer Ağay ra xeleşiayme. Az çê piyê Heseni de bine. Zewejiaye bine, dı-hirê pizey domu mıra bi. Az jêde pilune.
- Sıma çıtur xeleşiay?
- Sılızu de heto sere de qereqol bi. (Çawus?)... cêro vêjia ame lewê Memed Ağay, vake »metersê!« -oxro ke ey xevere gureta ke, êndi mıleti qırr nêkenê- Vake: »Memed Ağa hêdiyu waa xora con. Ez ve dae ra way u bıray me. Ez ae berat konu. Vanê »Qemer Ağa'nın qızi« tha esta. Memed Ağay ki vake: »Esta, esta.« Guretu, lazê şiay zernê-mernê berdi werdi. Oxro ke, êndi emır amo; qırkerdayene çina. Ez amune Sılızu. Marê hemgêni, çi kerdi cı ke... Çê Tosuni de mêsê çê piyê mı bi. Balığê xo bi. Mı şine dıti, mı cırê usar rusnay.
- Niajni, Ap Hese çıtur xeleşiya?
- Seke cınaza (Ataturki) arde berde, ma bime tever. Eke Ataturko. Esker yeno sono, esker yeno sono. Esker yeno, esker yeno, eke o bover-mover ê tepey guretê. Viarna ra. Mı niada ke na destê xo nia sanino ra... ververê cınaza de. Ae ra bi dırvetın, haa! Ali Ağay u Uşên Ağay nişti sandıqu ver, seke kerdi u vırade, Fındıq Ağay vake: »Ero ni sandıqê bosê, sıma inu kata benê?« Vake: »Beme Demenu!« Vake: »Lao raçarnê?« Fındıq Ağay vake: »Raçarnê biyarê!« Na honde çiyo ke; ğezna ke biye, zerni, şêmi, mırcani têde -ma ke hona surgın nêkerdime-, kırişti berdi. Vake: »Ni Ağayê, ni Begê! Hona ke rewo thowa meverdime!« Her raye çiyê guretene berdêne, hemı ki pê ma huyiyêne.
Az nêwes kotune, na Qemer mı cızık cı nêdêne. Xuye kerdêne. Cêniyunê Zazu cızık dêne Qemeri, Kurigunê ma cızık dêne Qemeri. Na Qemer lazê mıno pil bi, tenê aqılê xo çinemıs kerdo. Nıka hona tha ra ust ra şi, ha..!
Çê piyê mıde; çê Qemer Ağay de dowulu hêştê cınıtêne. Mıleti ra rozê hata su hirıs çewres male amêne. Temıri ke mal ardêne kemera Gulere bare, uza bêriyê xo çor bi, phonc bi. Mal hên zaf bi ke, dênera gorti berdêne cor. Roz des male sarebırnêne. Kêvavi potêne, sojqarmeşi potêne, çi potêne. Qonağ her roz nia guriyêne.
Mıstefaê Sılıji niştêne mayina sure, terki estêne peyê xo. Quli gerre cı kerd, hukmati berd, vake: »No cerreo, toxtoro. No, mıleti uza (Dêsım de) xelesneno, eke benê dırvetıni o xelesneno. Gere ke isê dey bivêniyo«
Reyê ez biyu nêwese. Piyê mı nişt ro cı şi Mılu ke ey (Mıstefaê Sılıji) biyaro. Vake: »Mıstefaê Sılıji amo, şiyo« Peyniye de di, ard qonağ. Ey Kurigu ra vake: »Ağwe bıgirênê, sımer cı kerê« Kurigu nat-dot, dormê mıde çarsefi gureti, ez kerdu oğwa germe. Şi feteliya ame, reyê dest na çarê mıra. Dest na çarê mıra ke araq esto çarê mı. Ey piyê mıra vake: »Seyê Piyê xo!« -ey hên qeseykerdêne- »Çêna comerdiya!« Piyê mı vake: »Mıstê Hesê Sılıji!« vake. »Gılê pırnıka çêna mı goni bo, to sızu ra kon!« »Nêê nê, servê piyê to bo ke wesa!« vake. Mıstefaê Sılıji toxtoro de fena bi.
- Niajni, o waxt mahkeme, hepıs çiyo henen bi? Jü ke dênepêro, qewğa kerdêne, kami ardêne hurê?
- Ma Xıdır Ağay ardêne hurê, Hesen Ağaê Çuxure ardêne hurê. Sey Rızay ardêne hurê. Hên bi, haa! Camat kerdêne. Mılet pêro qonağu de restêne pê, hata desta sodır qesey kerdêne. Lazê Miri amêne, Çê Sawsên Begi amêne, çê Heyder Begi amêne, çê Reşit Begi amêne. Qa pêro amêne camat kerdêne, ha.
- Camat çıtur biyêne niajni?
- Camat de kamci ke neq bi vatêne. Kamci ke heqli bi, heqli bi vatêne. Hên kerdêne. Tenê rısfet werte de feteliyêne ki, tayine rısfet werdêne, tayine ki nêwerdêne. Çêna Miri vake: »Ağa! Marê rısfet mınasıv niyo, domanê ma estê!« Hama Qemer Ağay ke zorkerdêne, cêni dêne mêrde. Qul (Cêni) amêne uza, vatêne: »Ma cı mede!«
Mêyitê ke merdêne, ez şiyêne ser. Piyê mı mıra zaf haskerdêne, kam ke bımerdêne, az kerdêne cı. (mezele, ya ki cematê mezele?) Piyê mı weşiya xode pêro tapu ard mı ser. Pêro; Sogayige de, Pax de, Mılu de...
- 38 de çond çêyê sıma bi?
- Teww! Vist çê bi, hirıs çê bi! Mılet zof tede bi. Deste mara nêjdiye biye, Sasım nêjdi bi, Kirıg nêjdi bi, dormê Ağdadi pırr bi. Kês nêthorêne qarsê malê Ağay bê, kês nêthorêne qesê Usıvu ra vazê. Owo! Ma ağme bi ke kês çiyê vazo! Vatêne "şila" xo esta, ha. Çê Qemer Ağay de çi çinêbi ke! Mıleti cırê kelepur ardêne, tıfong tey zof bi. Dey vadeşi bi, nia darde kerdêne. Ayneli ki nia darde kerdêne...
Camat jêder Sılızu de kerdêne, Pilvank de kerdêne. Xızırê çê Hesê Sılıji sero sondi werdêne, hên camat kerdêne. Jü ki amêne Pilvank. Amêne Mılu, dıma ki onciyêne Qonağ. Êndi jü astır ontêne xo, jü sapık ontêne xo, amêne axure de niştêne ro ke »hêfê ma bijêrê« ha. Vatêne: »I Xızırê sımarê qeseykon...«
- I çewres u dı laz u bırazay çıtur qırkerdi?
- Çê Usıv Ağay çê piyê mınê. Azo tede. Sılê Qıji lazê xode az kerdune cı. Na Sımaylu ra jü maylım bi, çêneke sero xove-xo jümini qırkerd, zona? Mayine onte tever, Memed Ağay vake: »Bê şime ser« Mı va: »Lao ez nêson uza!« Ez nêşiyêne meyitê her kêşi, zona? Ma şime ser. Sero şüari vatêne: »Cord laşêrê koê seri amo bağê to berdo/Qoçoğli corde fitıke dano pıro yeno, tı kata sona?/Az son dormê qonağunê Ağdadi/Ma uwo ke to ver kamciyo?/ Ambarciyê çê dino..« Hên vezenê ro cı. Hora sayirê xo ki tede biyo.
- Ni Lawıki kami vetene ro ser?
- Taê na Sılê Qıji vatêne. Piyê xo Sılê Gurri vatêne. Sılê Gurri, Welê Gurri, Sılo Qız; ni hirêmêna sayir bi. Heso Qayd sayir bi. Dıma ki na tornê Hesê Qaydi (Serdaro) na banti kerdi pırr. Zılfi banti kerdê pırr. Oli adırê piyê Zılfi rê!
Qolu ra qolê Xıdır Ağay pêt bi. Kam ke kişiyêne, vatêne kami kişto? Vatêne: »Qolê Xıdê Alê Isme kişto!« Qolê Xıdır Ağay ke ame, mılet thıkêne, haa!
Na Hemed Ağay çêna Hesen Begê Çareku arde. Jüe ki çê Hesen Ağaê Vamu arde. Çêna Uşên Begê Çareku ki piyê mı arde. Çınayrê day? Êndi Mireyê, zona? Çê Memê Ilaşi dawa kerde, ine ki çênê xo day aşiru ke sola pê hêf mecêrê, ha! Peyê coy ki Fındıq Ağa şi çê Memê Ilaşi qırkerdi!
Hêfê Miri gureto ha! Eke dawa weşêni kerda, vato: »Na weşiya mına! Nêy bıfeteliyê, bıkısê!« Fındıq Ağay peyê coy fetelna.
A çêna jüyê ki dê lazê Xıdê Alê Isme. Lazê Xıdê Alê Isme zof zu-mu nêzonêne! Şiyê hêf gureto, Ağa biyo, ha!...
Xıdê Alê Isme Vano: »Hên vajime..« -ey hên qeseykerdêne- I ki surgın kerdi. »..Hên vajime, na qumandan mara sa vano?« Xıdê Alê Ismeo vano.
Ma qa Xıdê Alê Isme lewê made bi. Nu zof Heyderu de çinê bi! Na Memed Ağay cırê noni barkerdêne, ursnêne[rusnêne], çi ursnêne. »Hên vajime.. sa vano?« »Xıdır Ağa so qomandari de qesey bıke! Qumandari vato va bêro, ma ki tora vato bêrê!« (Qemer Ağa vano) Verê coy salvari quli ra bi. Salvari pıra bi, şulanderê xo nia gulıkın bi. Sono lewê qumandari: »Meraba!« »Meraba!« Qumandar vano: »Xıdır Ağa!« Vano: »Ya!« Vano: »Qemer Ağa hao tesmıl bi! Hesen Ağa ame tesmıl bi. Nêzu kam tesmıl bi! Tı çaê nêama?«
Xıdê Alê Isme vano: » Hên vajime, vaze:(-berfekari ra vano) Ez zonê to nêzonon. -hên vajime- Verg yeno ke mali bıtıro; sono ke bıze bijêro, huy kenê, verg bıze verdano ra, gıneno ro ko. Ma, ma vat ›to Hukmata!‹ hevê nu dana ma, aylığ dana ma! Ma, to ma huy kerdime, ma ki vozda kou!« Qumandar huyino, vano: »Peki, peki Xıdır Ağa, thowa nêbiyo, so!« I qeşi sero Xıdê Alê Isme (mahkeme) de berat keno.
- Hetê sefkanêni ra Xıdır Ağa çıtur biyo?
- Wey wey weyy! ...Çinebiaye bi! Ey qol fetelnene. Tıfong estêne hukmati. Mal tırtêne (huyina), qul tersêne cıra, êndi »Xıdır Ağa!« vatêne.
Saan Ağay, Xıdır Ağay, Sey Rızay ine tıfong estêne. Fındıq Ağay piyê mıra vatêne: »Tı ke bena mordemê Ataturki, ez ki bon mordemê koy, haa!«
Peyê coy qul bi gerreçi, çi kerd. Piyê mı şi uza, (qumandari?) vake: »Ez u to pia arqadaş me.. Fındıq Ağay biya tesmıl ke, thowaê to çino!« Fındıq Ağa ki şi êndi kot wertê aşire, çheki tesmılê mılaymınu(?) kerdi. Mılaymınu vake, »Fındıq Ağa dür vınderime!« Gos nêda, vake: »Hêya, mı cırê çheki kerdê top ursnê (rusnê)! Hên qebedar bi, ha!
- Usıvu ra kês lewê Fındıq Ağay de biyo?
- Ma çaê nêbi. Usıvu ra pêro ki Fındıq Ağay de şiyêne. Çê Hesê Usıvi, çê Sılê Zeri bi.. Sefkanê xo bi, haa! I pêro ververê Fındıq Ağay de şiyêne. Fındıq Ağa ki qumandar bi. Ey vatêne: »Lao! Hata venga tıfongê mı nêkuno, sıma meerzê!« Ey est Halboriye ser, est Meqes ser, est ve Gafati ser. Teww!.. Gafati dawuli day pıro ke, dorme ro Gafati guret, zona? Ağleri pêro şi; Hesen Ağaê Çuxure ine cırê hetê hukmati ra aylığ vêjiya, ke »kami ke Gafat guret, aylığ cırê vêjino« Gafat xoriyo, zona. Peyê coy Usıfu şi, Heyderu şi, Alu şi, Demenu şi... A uza Uso Zeng bi dırvetın. [...]
Axıriya xo esta.
Çıme: Tija Sodiri-6, Gujige 1997
|
