|
Qeseykerdena Civrayîle Heme Dundî, dewa Heyderû Kekliğe ra:
"ROZE VE ROZE PE MA XAPİT, HATA KE MA QİR KERDÎME" (i)
Seva çapkerdişî amadekerdox:
Mûnzûr ÇEM
I
1938 de esker ke amo vijîyo ro sari Köye Jile ser, o ra tipîya çiyo ke bîyo, pîyi mi ve maya
mi ra ma ri her tim qesiy kerdine. Eve kümekîye vatena dîne rüya biye:
Seke esker ame köye Jele, ma ra vake "Milke sima texîr keme". Heto zu ra nîya vake, heto bîn
ra kî çila qazî (îdara) fîste ra ci, beçika ma eve duye daye kerde şîyaye, ne ro kaxite ser, terkitî şî.
Tavî wendena ma çîna, ma hen zoneme ke kaxita tapu ya, ya kî çîyede heneno bîn o. Deme ra
tepîya reyna amey, na ra kî vake "Endî na ra dime dewlete sima ra çîye nevana, bîyare çekone xo
teslîm kere". Na qesî ra dime ma çeke xo day are berdî teslîm kerdî. Ma tam 70 çeke kerde top,
berde sare Jele de teslîme Qumendare Alayîye kerde. Name e qumendarî Momin bî. Momin Beg
vajîyene ci ra. Tavî mane na qesî o nîyo ke dewone Heyderû tedîne hen kerd. Taye bî ke çeke xo
qe bine ra teslîm nekerdî. Taye bî ke tede ne, werte ra taye çekî dayî.
Na meselî ra dime, di-hîre rojî ke werte ra verdî ra, esker reyna ame. Ma pers kerd ma va "Na
ra çiwa wo?". Dot ra ma ra va "Naza mintiqa memnu ya, sima gere naza terk kere, sere bover deste
Alû. Herkes şero lewe nas û dostone xo".
Naye ser o sarî werte xo de hen na hüre, nat-dot ra vake "Na çî nîya beno, nebeno", peye conî
kî vake: "Beno beno, roza ke ma çeke xo teslîm kerdî, a roze ra kare ma qedîyo. Rinde a wa ke ma
xo re şîme."
Ma dewa xo terk kerde, terkitîme şîme bovere çemî, lewe nasone xo. Dorme ma ra taye
mazrone bînû kî hen kerd. Ma şîme Vankug, uza warey viraştî, kewtîme ci, te de vinetîme. Uza, çe
vistewre mi (Çe Alejîvî) des û didiye Mihemedî (2) day Miste Kalalı, vake: "Ma qirkerdene mede."
(1) Mordemo ke Civrayîlî de qesey kerdo û seva na röportajı veng gureto band Meme Zele wo. Mûnzûr
Çemî kî na qeseykerdiş nusno û seva çapkerdişî kerdo hazir.
(2) Des û didiye Mihemedî Seva kewrayenî na çeku kî vajîno. Waxto ke mordeme wast ke juye bînî de
bibo kewra, ya 12 qurisî ya kî 12 parçe momî dano ci. Naye ra "Des û didiye Mihemedî" vajîno. Mordem
gere naye kî vazo: Momîya ke naza de vajîna, momîya safe nîya, paç ya kî lawo momin o ke seva jîyar û
dîyarî fine ra ci ye çila vesnene, u yo. La û paçû birnene, ci ra 12 parçû çene.
Çike Mist muxtar bî, qese dey lewe dewlete de pere kerdene.
Roze di cendermey vejîyay amey vake "Muxtar, sare Heyderon o ke îta r' o top ke, tey qesey
keme".
Mistî ma kerdîme topî, ardîme peser, cendermû vake "Simaye ke Heyderû ra ame îta, sima
bere, ma şîme Mazgerd; dewlete uza milk dana sima". Ma 70 mordem kewtîme ra e di eskerû ver,
şîme. Çi esto ke zerre mi rehet nebî. Şikede girs kewtîv mi zerre. Eke taye ca şîme, mi va:
-Birayene!
Vake:
-Çik o?
Miva:
-Na mesele, mesele milkdayene nîyo. Ne ma bene qir kene. Nîyade, nayîne şifte çeke ma
guretî, uza ra vake "bar kere sere", ma hen kî kerd. Na ra kî vane ke "milk dame sima". Na qese,
qesede rast neoseno. Ne ma qir kene. Bere tifongû na di cendermû dest ra bijerîme, biremîme
şîme kowû. Kowû ra sire vindîme, hala peye conî kî se beno.
Mi ke nîya va, Rosnage ra Ale Momide Çewdere bî, xaftela zirçîye gine piro, vake:
-Pe miletî bixapne, bide qirkerdene! Nika na dewlete ça ma qir kero? Ma se kerdo?
Na qesî ra tepîya kes nejdîye remayîşî nebî, eve o töre ma berdîme Mazgerd. Eke şîme uza, ma
nîyada ke hermete lazeke no ro xo doşî, di xizikî kerdî herme xo ra, cor de ena. Eke ma dîme, ma
de nîyada nîyada, vake:
-Guweye, ede maya xo ne! Ame milk çene. Demenû hanî ye haza qir kerde!
Aye de mi dest na pira, mordeme ke ma pîyar îme dîne ra kifır kerd. Mi va:
-Mi sima ra va, sima gos ro mi nena, Meke va ma tedîne zu raye de qir kerene.
Hemede Alîxanî kî kifir kerd. Fikre dey kî ze ye mi bî.
Uza ra ma kerdîme rastî, berdîme nejdîye çadira eskerîya. Uza ma nîyada ke eskere boyna
kuno çadire, vejîno tever, berbeno.
Werte ma de teyna Ap Seydalîye Mistî zone tirkû zonene. Ma va;
-Ap Mistefa hala ci ra pers ke, o qey berbeno? Sevev çik o?
Ap Seydalî pers kerd, esken vake ke:
-Ez xo re ne, sima re berben. Eke gos nane ro mi qe mevinde, Celal Bayar ha wo amo çadire
der o, xo ci rasne pers kere, hala reye heqa sima de fîkrexo çiturîyö, se vano; sola sima bimisene.
Na qesî ra dime ma uştîme ra, pero pîya bîme ra raştîhete çadire ser şîme. Hama aye de Celal
Bayar bî tever, eve hala-halaye nîşt ro cîpe xo, vor de, heteJ&rpetî ser terkit şî. Ma ra kî qe çîye
nevake. Tavî eke meşîyene kî, neverdene ke ma nejdîye çadire bîme.
Ma hurendîya xo de vinetîme, eskero ke ma de qesey kerdo, 6 kî boyna kuno çadire, vejîno.
Mexsete xo u yo ke hala reye telefon amo, neamo, seva ma qeraro ke amo cidayene, ey bimisone.
Peniye de reyna vejîya, ma nîyada ke tepîya berbeno. Seydalîye Mistî pers kerd vake:
-Çik o, çi ra berbena?
Eskerî dot ra cuwav da vake:
-Ez sima ra vajî kî beno, mevajî kî beno. Telefon ame, sima qir kene. Telefon de vato "Pîl û qiz,
kam ke kewt ra sima dest qir kerene".
O werte de eskerû batanîyay fîstî ra, taye parçe nonî ardî, ser o kerdî ro. Naye ser o omid kewt
zerre taye mordemû, îne vake "Ha ye non dane ma, beno ke ma qir mekere".
Tayîne kî vake ke: "Nono ke bîyo kufkin ey ane dane ma. Eve dey pe ma xapnene."
O werte de ma nîyada ke eskero ke seva ma berbeno, o kî uza r' o. Naye ser o ma werte xo de
qesey kerd, ma vat "Ne çiturî bibo ma qir kene. Qe ke ne hona ke nemerdîme, pere û zerne ke ma
ser o ye, îne vejîme, werte peşkîre keme, na xortî dîme".
Ma çiturî ke qesey kerdo hen kerd, hama eskerî perey neguretî. Merdena ma zof dez dene ci,
uzay ser o kî neguretene.
Tene mend, eskerî reyna vejîyay. Na ra kî ma didi-didi pera gîre dayme. Deste ma zof çîp gîre
day. Ez ve biraye mi Welî ra zuvinî ra gîredayî bîme.
Şeyde Ale Misti yo ke Tirkî zoneno, o kî peye reze de lewe eskerî der o. Ma ke ameyme henî
ser, ma nîyada ke o eskere ma ha wo uza vineto. Ma ameyme ke uwe burîme, ey neverda. Eke
neverda ma qarîyayme, ci ra heredîyayme. Ma vake "Ma hen zona ke no mordemede rind o, hama
hen nîyo. No kî ze aye bînon o. To nedîyo, neverdano ke xo re gepe uwe kî burîme".
Neverdayene re neverda, hama nezoneme ke çinay ser o hen kerd. Ma ke henî ra verdîme ra,
mordemo ke pey der o Tirkî zoneno, esker şî lewe dey ci ra çîye vake. Reyna ke esker dey ra vano
ke: "Apo, mi neverda uwe bure, sebebe xo esto. Hezreö Usen kî Kerbela de ke şehît kerd, uwe ci
nede. Sima ke uwe bure kî mirene, mewere kî mirene. Uwe mewere ke ze des û di îmamû şehît
bene."
Eke na qese heşîyayîme pe, ma va 'Temam, Heq rajî bo, vatena xo rast a".
Ma eve o töre berdîme Kerte Mazgerdî, uza sanayme telewe û hama qe waxt raneverd, veng
kewt ra maknelî, dot ra nay ve ma ra.
Na ra o werte de mi deste xo kerdîvî sistî. Çiturî ke veng kewt ra tifongû, mordeme ma dot ra
tepey de ginay waro, mi deste xo la ra ont û mi va:
-BiraWelî,ezvozdan.
Ey vake: -Beşe kena kardî berze ra na la, ez kî destone xo ci ra raxelesnîne.
Mi kardî este ra la, hama aye de gine ro dey, o gina waro.
Mi dest est ra ci, çi esto ke ey neverda, vake:
-Vozde, ti kî ginena ro ci.
Ez nevinetû, mi biraye xo hen dirvetin ca verda û vozda.
Çiturî ke mi vozda, mi ferq kerd ke pey ra zû boyna nano mi ra. Erzeno, pilesneno mi ro; ez
ginen waro, hama nevinden remen; reyna erzeno, ez reyna ginen waro, reyna urzen ra vozdan.
Ge fosa mi sona, ge kinceda min a bîne. Aye peyenî ke ne mi ra, mi texmîn kerd ke esker nîyo,
mîlîs o. Çike nefes ro mi bimavî, neverdene ke ez çimone xo wekerîne. Mi nîyada ke ez beşe
neken xo ci ra raxelesnîne, birre lewe raye de rast ame, mi vozda, ez kewtûne werte dey.
Eke eve o töre tene şîyûne, mi nîyada gonî rişîya. Mi gonî teqîv kerde, dirvetin dî. Biraye mino
bîn Bira bî. Qersune ginavî ro herme, herme sikiüvî.
Eke qesa raste vajîne, dewlete hen roze ve roze pe ma xapit, hata ke ma qir kerdîme.
O ra dime bîme rastı hata VileVankugî pîya şîme. Uza, areyede xirave esto, kewtîme o areye,
te de vinetîme.
Roz ke şî ko ro bî tarî, mi va:
-Bira!
Ey vake:
-Çivawo?
Mi va: -Ti îta na areye de vinde, ez son çewû. Hona ke Miste Kalalı peneheşîyo ke ma qir
kerdîme, beşe ken sola domonû biremnîne. Mist bizono ke mordeme ma qir kerde, endî çîye ra
neterseno, kuno ra ma ser, domone ke pey de mende îne kî o dano kîstene.
Na qesî ra dime kî kewtû ra raye, şîyûne nejdîye warî. Asme esta, roştî ya. Domone ma ye ke
Heyderû ra ame, kerde mereke, ser o çever kîlit kerdo. Cenî mereke ser o merredîye ra, biraye
Miste muxtarî Usive Kalalî kî çuye xo gureto Iewe de novetî ceno.
Ware çe wistewre mi raye ser o wo, cer o şîyûne uza. Çe vistewre mi ra "Çe Ale jîvî" vajîno.
Ey ez dîyûne, hama nas nekerdû Naye ser o veng da vake:
-Beşe kewray, ha wo biraye to ame, tene toraq ve non ra ci de va mevindo, bi terkno şero.
Besa ke vano kî cenîka min a.
Ez nevinetû kewtû zerre warî. Seke aye ez dîyûne, mi va:
-Vaze "biraye min o", qale mi meke!
Usivî pers kerd vake: Kam o?
Aye vake: Biraye min o.
Tene mend, xaftela Bira kî vejîya ame.
Aye de Usive Kalalî vake: Ne to va biraye min o, ha wo juyo bîn ame.
Nîya na qese vat û o ra dime kî vejîya ame. Eke ame ma dîme kî pers kerd vake:
-Ne[e]rosebî?
Ma va: -Ma qir kerdîme.
Vake:-Kotîqirkerdî?
Ma va: -Kerte Mazgerdî de.
O sire de biraye mi ust ra, vake:
-Bojîye mi dirvetin o.
Û bî ra rast. Ey kî vake ke:
-So so. Mevinde so, nika ke Mist ame to ceno beno. Ti ya ve xo gever bîya. Kata sona so.
-Kam hen vano?
-Usive Kalalî.
-Mistefa uza nîyo, kotîyo? Zerre de heıvn der o?
Na çekuyî ra dime Bira ust ra terkit şî. O ke şî, ez amûne sere bonî, lewe Usive Kalalî. Mi va:
-Usiv!
-Ey vake:
-Vaze!
Mi va: -Mi Duldila Hezrete Elî gureta amûne ginûne vere lingûne to ro. Laze min e pîlî bîya
bide mi, domonone min e bînû va qir kere. Qe ke ne lazeke mino pîl va bixeleşîyone. Ez zonen ke
sima seveta na çor bizû ma qir kene. Mi xatire Duzginî (3) sane!
Vake: -Ne! Laze xo dan, e to oncîya nedan. Sona so, nesona venga Mistî dan, Mist to beno Pax,
dano ra qereqolî dest.
Mi ke Usive Kalalî de çare nedî, ez ustûne ra, bîyûne rast şîyûne. Hama durî nekewtû, vinetû.
Taye ra dime asme şîye ko ro, mi texmîn kerd ke tede şîye hewn ra. Ez peyser şîyûne, pencere
mereke ra kewtûne zerre. Zerre tip-tarî yo. Domone hete ma tede te der e, kewte tevirare, erjîye
peser hewn der e. Mi deste xo wene de fetelna, na rîye domonû ra, kontrol kerdî, peniye de laze
xo nas kerd. Ez nevinetû mi guret, dewe ra bîyûne tever, şîyûne kewtû kerre (4) kemere, te de
vinetûne.
Ma beşe nekerd ke zede şîme, durî küme. Çike pesewe wa, tarî yo, ma kî xam îme, a mintiqa
nas nekeme. Mi Hemed guret uza vinetûne.
Bî roz, sare dewe hesar bî, zirçay vake:
-Heme Zengî laze xo gureto berdo! Axme be sola sima bivenene!
Axme bî, zede raneverd, xaftela xorte ede lewe ma de vejîya. Pere-mere lewe mi de çîno,
(3) Duzgin, Köye Duzginî yo ke jîyare wa.
(4) Kerre kemeri: Kemer de eskefto (şikefto) qiskek.
hama onrîya kî mi seke o dî, deste xo berd ceve xo, mi va:
-Ero venge xo meke, zerne na wo lewe mi der o, dan to.
Fikre mi kî a wo ke reye bero lewe mi, dest ro güle nî, bixeneknî. Çi esto ke o neame lewe mi,
zirça vake:
-Bere, na wo îta bine kemerî der o!
Tene ra dime, vejîyay amey. Miste Kalalı kî tey o. Endî deste mi gîre day, lazek kî fîst ra mi
dime, şîme dewe, Çe Kalalı. Uza vere conî de pul ra nîştîme ro, Miste Kalalî reyna vejîya, mi nîyada
ke dimede torzenî dest der o. Çiturî ke ame lewe mi, eve e dime torzenî werte berikone mi de da
piro, vake:
-Mi de qafıka pîye pî naye! Çik o bîyo heso dirvetin, eno ke na miletî büro.
Eke hen kerd, lazekî virare fîste qorre mi ra, berba. Na ra bî lazekî ro kas kerd, mi ra fîst durî.
Hem hen kerd hem kî vake:
-Mi de qafika pîye pî naye! Bîyo wayîre pî.
Naye ser o mi veng fîst ra xo, mi va:
-Misto!
Veng nekerd.
Miva:
-Nîyade, ne kî cîrane tu ye. Deste mi rake, ez ve to ra zuvinî ceme, xora ke to da mi ro, qetle mi
to re helal bo. Eke mi da to ro kî, mi na de aste Murte biraye to!
Mi ke hen va, reyna werte berikone mi de eve o dar da piro.
Aye de biraye mi Bira kî ard. Herme ma vetî tero, deste ma ğîredayî, ma fîştîme ra raya Qereqole
Paxî. Raye ser o Çola Cemedî vajîna caye esto, uza di xortekî raste ma amey. îne pers kerd vake:
-Mistefa, nayîne kata bena?
Mistî va:
-Ben Pax. Mordeme nayîne ye bînî Kerte Mazgerdî de qir kerde, ne reme, xeleşîye, ben teslîme
qereqolî ken.
îne va:
-Kotîraye?
Mistî va:
-Çe Heme Use Nexse ra ye.
Kortûvake:
-Nîya meke, guna wa. Nîne ça bena teslîm kena, dana qirkerdene? Naza di tifongû berze, vaze
"remay, mi na pira, hama era ci nefiste". Xora ci ra zu kî na wo dirvetin o, kewto hale merdene."
Mistî qewul nekerd.
Aye de mi xortû ra pers kerd, mi va:
-Birayene, sima kotî ra ye?
Juyî vake:
-Ez Gome Muşî ra laze Pite Mile Usenî yû, no kî Vile Kasû ra Momide Miste Kalî yo."
Na ra kî mi xortû ra va:
-Birayene, na kutikî ra minete mekere. Male ma, çîye ma wo bîn çike bîyo ma do are ardo lewe
nayîne. Ma ke ameyme qirkerdene, çî nayîne re maneno. Seveta e di bizû ra ne ma dane qirkerdene.
Nayîne ra minete mekere.
Mistî ma fîştîme ra raye berdîme; e di xortî kî uza nîştî ro, ma dime nîyada, hata ke şîme
kewtîme tolde.
Eve o töre ma berdîme Pax. Mudire Nahya ke ma dîme, pers kerd vake:
-Mistefa, ne kamî ye?
Ey vake:
-Laze Alî Hemed ve Biray ra ye. Aye bînî Kerte Mazgerdî de qir kerde, ne werte ra reme, kewtî
ra mi dest, mi guretî ardî.
Seke na qese nîya hesna, Mudir xeleşîya ra paskule de piro, ci ra qesey vatî, vake:
-Hero laze heri! Ero siro ke Hermenî qir kerdî, vverte sima de e xeleşîyay. Ma ti aye mevaze, qa
ne kî mordeme sima ye. Dîne sima ju yo. To gurete arde, ez nayîne werte na eskerî de se bikerî,
çiturî raverdîne? Ne gere çiturî bkeleşîyene?
Qil ra Usen kî lewe der o. Usen Yeşîl. Qil, lewe Köye Duzginî de dewe ya.
Tene ke verd ra, Mistî wast ke endî şero, hama hona ke tever nebîyo neşîyo, ame lewe ma,
xapa ke deste ma pe gîre de, a kerde ra ke tey bero. Çiturî ke hen kerd, Mudire Nahya ust ra,
reyna da piro, vake:
-Qemîşe xape nebena? A xape kî ci re zede venena, hen nîyo?"
Mist terkit şî, ma kî berdîme tever, vere desî de nîsaynayme ro. Eskerî ma ra dot, Dere Xagû
de maknelî saz kerde, qe venge xo nebirrîno, zingezinge wa. Pîl-qiz, cenî-cuwamerd, saro ke e
dormû de kewto ra dest, ane, boyna tepey de qir kene (5).
Bojîye Biray şîkîyo, beşe nekeno ke cixara kî dekero. Usen Kiliç uza nahya de katîv o; eno-
sono, deqe de reye cixara pîseno, nano fek ra, tepîya sono. Ma heto zu ra kî boyna ci ra pers keme
vame "Kewra Use, vatena to çik a, ne ma qir kene?".
O vano "Eskerî nika ke amey, sima bene haza, dere; di sungîyû sanene sima. Ma kîstena sima
(5) Saro ke uza bîyo, mesele zoneno, vatena înan ra gore a roze, uza pîl û qiz nejdîye hezar kesî amo
kîstenede çi esto?".
Eve o töre roze verde ra, bî verva son. Esker boyna eno, sono zerre de werdene weno. Ma kî
poştîya xo sana des, hona hen vinete yîme. Eskere, ma ra nejdî sungî kerdo gile tifongî ra, ronîsto.
Mi Biray ra va:
-Zerre mi neceno ez to ra vajî "vozde", hama ez vozdan. Teke virene ke ne mi ra sane mi, sane
mi, eke xora mi nesane kî beno ke serî bbceleşîne.
Esas ke mordem raste vazo, ez beşe ken ke tifong dest ra bijerî, hama oncîya kî cesaret neken.
Heto zu ra reye bîyûne dirvetin, heto bîn ra kî esker gene o, pileşîno mi ro, aye bînî ene mi kîsene.
O werte de ez xil bîyûne, mi vozda. Pey ra ne mi ra, hama ero mi negine. Teka bîne este,
oncîya ero mi negine. Peyser cerûne ra, mi nîyada ke Bira mi dime wo; o kî vozdano, hama deste
xu yo bîn kî sanîno ra. Qersune gina ro ci, o kî sikit o. Ma, eve o töre düze Paxî de vozda. Esker
vvazeno ke ma dime bero, Mudir neverdano. Vano:
-Hale dîne na wo oseno. Çiturî bibo, nexeleşîne. Mekere va sere, kotî ke ginay waro.
O werte de qersune gine kemere ro, parçede kemere perra, gina qineste mi ro. Qorr ro mi
cerîya, bî kung, bî merde.
Ma eve o töre şîme nejdîye bone Xide Ale Qolî. Uza tene birr esto, kewtîme ci, te de vinetîme.
Ma va "Kora ke esker ame, ma veneno, eke neame kî some xeleşîme".
Lel kewt de, ma şîme çe Xidirî. Zerre ma taşîno ra. Cenîka kokime ma re töse do ard, ma doye
xo simit. Cenîkevake:
-Urze ra sere! Nika milet sima veneno, rîwale sima ra ma kî vesnene.
Ma uştîme ra, çem ra verdîme ra, vişayme bover, şîme.
Reyna a roza ke ma berdîme Pax, roze o ra tepîya Miste Kalalı sono Qereqole Paxî, uza vano
ke:
-Cuwamerdî Kerte Mazgerdî de qir kerde, cenî ve domonû ra ha ye uza r' e. Meste e kî kune
ra kowû, bene eşqîyayî. Bere nayîne kî qir kere.
Uza Qereqol de di eskerû dane ci, kuno ra ver, beno dewe.
II
Nara heto bîn rakı, roza kepîyimive HiyderonibînûmherdeKerte Mazgerdî, uzasani
aersunû ver, a roze çîyopiy de, Vankug de amo cenîyû û domonû sare, maya mi dey ser o
nîya vatine:
Cuwamerdî ke dav are berdî, xevere bîye viiaye vake: "Fermane Alû amo, Alû kî qir kene".
Naye ser o ma ve sare Vankugî ra pîya remayme, dewe ra kewtîme durî, ma xo dard we. Ma şîme
cor, serenîya dewe, uza kevvtîme werte bini. Zede waxt raneverd, xevera newîye ame vake "Fermane
Alû neamo, dîne re qirkerdene çîna. Demenû ve Heyderû ra ke kata şîye era dime kuye, pe bijere,
bîyare".
Naye ser o zafere sare Vankugî, peser ceray ra, amey çewone xo. O ra tepîya kî tepîya axme bî,
ma kerdîme topî, dewe de ardîme peser. Cenîka ape to Birayî domone xo guretîv remavî. Cenîya
xale to Ivrayîrnî (6) kî oncîya domone xo îsmet ve Usenî ra guretîv remavî. Ez kî, sare ma wo ke
Dere Vankugî de qir kerdîv, bine dîne de xeleşîyûne. Ez ke bine meyîtû ra vejîyûne, Miste Kalalı
wast ke mi bikîsone, sare a dewe ra juyî vake: "Nana pira se kena? Fîsege daye re hefe wa. A wa
heştay ca de bîya dirvetine, sona caye ginena waro, mirena. Ti ça tifong nana daye ra?"
III
Na ra ıvayeda mi esta, namexo Findiae ıva. Findiae, maya mi ra nîya. Pîye mi şifte xala
mi (ıvaya maya mi) de zeıvejîyaye bîyo, Findiae a xala mi ra ıva. Siro ke xala mi kuna ra,
Findiae ena dîna; o sire de mirena. Yani dixazkanîye de mirena.
Heyderû siro ke deıve xo terk kerdî, şî bover, ape mi Welî terkit şî Çuxure, leıve Silu Axayî.
Findiaa ıvaya mi kî leıve dey de mende. Eke Çe Silu Axayî bene qir kene, e kî uza bene; hama
esker ci ra çîye nevano, xeleşîne.
Cenîya xale mi Usenî ve maya Xidire Birayî (cenîya Birayî) sanene ci me Kortu, sone çe
Fere Hese Usivî. Fer ve xale mi Usenî (Usenejîvî) ra misayîvî bîye Na ra laze xale mi Xidirî
ismet ve Usenî ra kî tey r' e. Maya mi kî hen eve e dirvetonexo terknefta ena xo rasnena Kortu.
Tide pîya uza zuvinî veneni.
Misayîvixali mi Fer, domonû ve hertnetû ra ceno, ano Gerreke çi îve Murti Ali Uşî, îvi
MurteMi Uşî kîpeseıve îne ceno ano Kemeri Nergîzî, vano 'Naza vinderi, ez meste son de in,
sima çem ra vişnen bover". Roza bîne waxto ke vato, o waxtde eno, ÇemiSeyîdxanû ra visneno
bover, beno beti Demenû û Heyderû. A mintiqa de ÇemiXarçîge ra ÇemiSiyîdxanû kî vajîno.
Uza, peyi qereqolî ra vîyarneno ra, beno ve Deri Rojî.
IV
Naye ra tipîya çîyo ke bîyo, pîye mi o kî nîya qesiy kerdine:
Ez ve biraye xo Biray ra ke vişîyayme bovere çemî, Demenone ke kowû ra ye, teslim nebiye,
terkitîme şîme ma e dî. Biraye mi Bira halede zof xiravin der o. Deste xo hurdemena kî dirvetin e.
Ez kî qarîyûne, qarise ci neben.
Ez hen rî ser viroşîyavî ro, vinete bîyûne, mi nîyada ke juyî vake: "La lawo, xatire Mihemedî
sane, no na wo lewe sima de merd, meleme tuwaye bîyare pira kere!"
(6) Cenîya îvrayîme Jîvî, yane maya îsmet û Usenî Demeniz? ya, dewa xo kî Kurvak o. A dewe ra, Çe Same
Saverdî ra wa.
Mi ke veng hesna, mi xo çama nîyada ke Alî Axawo Demeniz o. Alî Axaye Arekîye. Na vatene ra
tepîya demenû §î tene rono teze ard, kerd dirvetone Biray ra.
O werte de di-hîre domonî peyser amey, vake: "Hîre cenî ha ye ame ha dot. E di tenû domone
xo este, e hîreyîne çîne. Cenîka ke domonî lewe de çîne, dirvetin a."
Aye de neqetîye mi zerre, mi zona ke e hîremena ye. Domone mi qir kerde, coka lewe cenîka
mi de kes çîno.
Nevinetîme, ma domonî rusnay; şî, guretî ardî. Ma nîyada ke rastı kî seke ma texmîn kerdo,
mesele henen o. Juye cenîya xale mi Ivrayîmî (îve Jîvî) ya, juye cenîya Biray a, juye kî cenîka min
a.Endî uza ko ra, lewe e sarî de vinetîme.
Ma uza mendene re mendîme, hama zof tenge de bîme. Bonî çînebî. Werdene gegane qedîyene.
Serd bî. Ma roze naza roze haza mendene. Rew rew kî esken de dene pero.
Roze, bine destî ra, Alû ra xevere ame ke eskerî hazirîya xo kerda temame, erzeno ma ser. Ma
ke na xevere gurete, ma mecbur mendîme hurendîya xo vurrne ra; hete Dere îksorî ser şîme,
kewtîme Köye Ezîz Evdalî. Vore zof a, pûk û xedev o.
Mi linge to kerdî pistuno ju, sare to kerd pistuno bîn, Findiqe kî kerde çuwal, ne ro xo poştî.
Raye ra ma ke kewtîme vere Xarûne Ezîz Evdalî, Findiqe vake "Ez bîyûne kunge". Mi nîyada ke
ci ra veng nevejîno. Serd o, uzay ser o hen bîya. Mi mordeme kerd temey, ave rusna virenîya malî,
mi va so, Hemede Civrayîlî (Heme Cive Kejî) ra vaze hal-mezal nîya r' o, Finde bîya kunge, mirena.
O şî, ma kî malî dime some. Duman o, tuwa belu nebeno, honde ke rece ra some. Heto zu ra
kî boyna voreno. Eke mordem raste vazo, betereda Heqî ya. Reye ma nîyada ke virenîya ma de
veng eno, qesey kene. Şîme ke vere kemere de eskefte esto, uza ma ra ave warey virajîye, hona
pay ra ye, tuwa pe nebîyo. Ma nîyada ke mal kerdo e warû, zerre bîyo germ.
Vake: "Aye ke bîye germî sere virenîya malî, aye teverî va bere zerre, xo germ kere!"
Ma şîme zerre eskeftî. Uza Hemede Civrayîlî va:
-Se bikerîme Findiqe?
Mi va:
-Serdî ver na wa mirena, se kena ti zonena.
Vake:
-Kewra, ez bize sare birnen, ma zerre keme ra, Findiqe kî keme werte orxanî, kemerû saneme
dorme. A ke hesar bîye, bena vesane, zerre bize ra vozd kas kena wena. Meste sodir eke xora
esker neame nazay neguretî, ez en Findiqe ben. Qe tuwaye nebeno, meterse.
Eke hen va, çime mi bî pirce hesîrî, ez berbûne û mi va:
-Kewra, ca neverdan. Ez tey an. Tey an, eke mirena kî raye ra bimiro.
Oncane mi der o, mi kerdo poştî. Mi o oran kerd ra, çeneke kerde werte, o ra dime kî fîste
çuwal, kerde poştî. Ma ke taye ca şîme, Findiqe vake:
-Germ o.
Mi uşîre de qafıke ro, mi va:
-Ne [e] re ma to va "serd o", heve mend ma to caverdîme. Na ra kî germ o?
Ma şîme dîyare Kerte Dolî Bavayî. Çiturî ke kewtîme dîyar, îne di tifongî estî. Ma nîyada ke cer
dere de kî tepîya di tifongî erjîyayî. Eve o töre parola de zuvinî.
Mi şîme dere ke eskeft o. Kolî arde ne ta, zerre germ o. Mal sare birrna, ma none xo werd,
bîme germî.
Hemede Civrayîlî cera ra Köye Jele ser vake:
-Ya Jele! Sikire mi ve to bo ke ma wes ameyme. Zu Finde tenge de bîye, a kî ma tey arde.
A şerre zimistonî îksor de mendîme. Avaşîyone hete Dewa Pîle ra Seyîd Hesen kî lewe ma de
bî. Eke amnon verd ra payîz ame, Seyîd Hesenî vake:
-Kewra Hemed, çe Use Nexse ra ti, çe Hemede Torne Hesenî ra kî ez xeleşîyûne. Ma doste pî
û kalikon îme. Be îta lewe ma, îdare ma esto, ma na zimistû telewe de vinderîme. Nû esto, ma soy-
moy kerde huşkî. Pîya îdare keme.
Mi Demenû ra va, îne vake: "Ya kewra Hemed. Di serrî yo ma pîyar îme. Esmer kî lewe dey de
vinde. Tuwa nebeno."
Na qesî ra dime endî ma şîme uza.
Werte Seyîd Hesen û Heyderû zof rind bî, zuvinî ra hes kerdene.
Xide Heme Qizî yo heyderiz, vverezaye Seyîd Hesenî ve hermete ra kî lewe ma der e.
Eve o töre kewtîme usarî. Ke usar ame, Seyîd Hesenî werezaye xo ra vake:
-Hala be reye so dohem werte Demenû, kam merdo kam wes o, esker esto çîno bimise be.
Ey vake:
-Ez neson.
Mordeme ma Xide Heme Qizî ra va, o kî dust de vejîya vake:
-Ez neson.
Miva:
-Kewra, ez son. Xora Demenû kewte ra mi vîrî, reye son-yen.
Qewil nekerd, vake:
-Ti zor xeleşîya, mi ti arda îta ke rawû ra birrusnî.
Miva:
-Tuwa nebeno. E belkîya raye tever nekene, hama ez zonen.
Endî mi xo kerd hazir, sana ve raye. Ez vejîyûne ro ser, şîyûne Eskeftûne Dere Arekîye; mi uza
Demenû dî. Tavı Demenone ke ez van, naye ke teslim nebîye û kowû ra ye, î ye. A sewe lewe dîne
de mendû, ma qesey kerd; mi re bizike pote, kerde ve peşkîra mi; mi gurete roza bîne kewtû ra
raye, tepîya sana ve ko.
Vejîyûne ro ser, mi nîyada ke bono ke ma ve Seyîd Hesenî ra te der îme du keno. Mi xo ve xo
va "Adiro girs kerdo we, duye dey o".
Çi esto ke ez amûne bonû, mi nîyada ke kes çîno. Bonî fîste ra ci, vesene. Ez eve merax peyser
cerûne ra, tepîya orojîya koy ro vejîyûne ro ser, na ra kî devacer, Dere Vartînîge de şîyûne. Pesewe
wa, zilomote wa, çime mi nevenene. Sat rey ke bî caye de xiz ben ya kî gir ben son cer, hata vejîn
reyna en raye ser ke nefes mi de nemaneno.
Eve o töre ez amûne Vartînîge. A mintiqa kî tepîya mintiqa memnu ya. Dewî tede kerde tolî,
vesne; her ca îssiz o. Mixarû û eskeftû de beno ke mordemî bibe, e kî tawa neosene. Mi uza tene
vas çînit, vere desî de di-[hî]re textey sanay telewe, o vas kerd ra ser, xo re kewtûne bine, te de
vinetû. Serd o. Adir çîno.
Reyna ke mordeme Vacixe de teslîm bîyo, uza eskerîya ra vato ke: "Lewe Seyîd Hesenî de
cenîke esta, sima ke aye dane mi, ez caye Seyîd Hesenî sima ra van, sima ben çe deyî ser."
Tavî dewleta Tirk kî xora ero xevereda nîyanene pîna. Naye ra göre kî qumendar eve çef qewil
keno.
O ra dime o mordem kuno ra esken ver ano. Pesewe dorme bonû birrnene. Seyîd Hese sodir
beno tever, seke eno vere çeverî, vane: "Teslîm be!"
Seyîd Hesen piren-tumanî ver ra bîyo. Peyser cero ra, di dizmey este xo vile, tifong kerdo ra
derg, no esken ra, xo no ro sirnşer de, terkito şîyo.
V
Maya mi na meseli ser o nîya vatene:
Seyîd Hesen ke şî cenîye kî dima bîye tever. Çi esto ke seke çever kerd ra, bojî de gine ro ci,
çere ra zerre. Zerre de kî di davançey û di tifongî este, newazeme ke era eskerî dest kuyene. Ma
fetelnay-nefetelnay ke beşe nekerd tifongû wedarîme. Keme lozine, uza de kî nevindene. Penîye
de, e di davançey ma kerdî servere sere çeverî ver ra, hama tifongî meydan de mendî.
O werte de tever ra veng da vake:
-Teslîm be! Vejîye tever! Teslîm nebene ma sima vesneme, qir keme!
Ma mecbur mendîme teslîm bîme. Ma ke ameyme tever, Seyîd Hesenî boyna tifong estene.
Na ra kî werezaye Seyîd Hesenî ra vake:
-Venga xale xo de, vaze tifong eskerî ra meno, bero teslîm bone. Eke hen nekeno, simaye ke
naza ma dest der e, qir keme!
Werezayî, Seyîd Hesenî ra qese dîne vatı. Naye ser o Seyîd Hesenî vake:
-Teslime dîne neben, hama tifong birnen, endî neerzen!
O ra tepîya ma fîştîme ra raye berdîme.
Ma ke taye ca şîme, kewtîme vere çemî, ma nîyada ke cayede zof teng de dare hen esto çemî
ser. Ma xo o dar ra kas kerd, şîme. Eskerî yardim kerd, ez ve Findiqe ra hen vişayme bover. Waxto
ke sire ame werezaye Seyîd Hesenî, ey xo est uwe ke biremo. Çi esto ke beşe nekerd, eskerî na pa
kîst. Peye conî kî şî meyît kas kerd ard lewe uwe, sare ci ra kerd, çuwalo ke mîyane qatirî ra wo, est
o çuwal; ma devam kerd.
Tene ke mend ma zona ke Xide Heme Qizî kî kîsene. Ma ke hevikena şîme, na ra kî o guret
tene senkek ma ra fîst durî, berd tolde, na pira kîst. Sare dey kî ze aye bînî ci ra kerd, est çuwal.
Xaxe ma recefîyene, tersene ke ma kî kîsene.
Eve o töre, ma berdîme ve Pulur [Vacixe]. Uza, eke se kerd a hermeta ke ma pîya bîme, a,
mordemo ke ma îxbar kerdîme, tey nezewejîye; vake:
-Ti çik a, ez çik ûne? Ez to necen!
Hewese e mordeme kutikî güle de mend.
Ma uza dayme dewa Zeranîge. Muxtarî seva mi vake:
-Na cenîke wayîra domonon a, çiturî bibo îne ca neverdana neremena. A serbest a, va şero
dewe, bi fetelîyo, ci re ke çi lazim o top kero, bîyaro. Naye bînî meşere. Sone remene.
A dewe de Heyderû kî bî. Ma re zede zedî çe Xidire Efendî wayîr vejîyay. Xidir Efendi, Avokat
Memedalî Eren o ke na peye conî bî miletvekîlî, kalîke dey bî.
Ma ke uza xele mendîme, sewe cenîya Seyîd Hesenî vake:
-Waye!
Mi va:
-Çik o?
Vake:
-Ez wazen xo re tene bizike pojîne.
Tavî daye re çe ra durîkewtene yasaq a, ez son ardû ken topî an, coka vana mi ra.
Miva:
-Qa naza gile koy nîyo, ardî na ye este. Juye ne, wazena didîne poze.
Bizikeda xo mır kerde este adir. Reyna ke raye ser o bîya. Sodir ma uştîme ra ke çîna, terkita
şîya. Eve o töre ko ra caye Seyîd Hesenî dos kerdo, şîya lewe dey.
VI
Pîye mi kî, e roze ke ko ra teyna mendo, heqa e rozû de nîya qesey kerdene:
Sipede ra ez ustûne ra, hete dewone Heyderû ser şîyûne. Di çuwalî heve cewî o ra ave ma uza
kerde qurç, darde we, e este. Çuwale kî dendikî este, hama adir çîno.
Uza ra şîyûne dewa xo Kekliğe. Di davançey uza este, ma rew ra dardîv we. Mi e davançey day
kemerû ro se kerd, ci ra çîk nevejîya. Mi parçey ce vetî, day piro, oncîya adir ci ra nevejîya. Hîre
heştî ez uza hen teyna, be adir mendûne.
Çere Uwa Arekîye de Gavane Xizirî vajîno caye esto, uza jîyar a. Milet ke lewe ra verdene ra,
kele xo piro birmene, ser o qirvanî kerdene. Verva uzay de, bine kemeri de eskefte bî, penîya ye
eskeftî de uwe dilapey kerdene. Mi heve cewî kerde qutîye, sanene ye dilapû ver, e bîyene nermî,
o ra dime kî eve dendikede göze ra pîya werdene. Roz hîre rey, mi na kar nîya kerdene. Hîre heştî
uza mendûne.
O ra dime ez ustûne ra, şîyûne bine Kekliğe. Sodir o, uza nîstûne ro. Xaftela mi nîyada ke hese
dot ra vejîya. Payîz o, bine sevzû ra fetelîno. Terkit ame, bine kemeri de, verva mi nîst ro. Werte
ma de resene ca ya esto, ya çîno. Tavî ez zof tersûne. Ke tene werte ra hen verd ra, mi veng fîst ra
xova:
-Bira, ya urze so, ya kî be mi buye! Nîyade, milete ma tede qir kerd, pey de kes nemend. Ez kî
je to birr ra wûne. Na ko ra teyna mendû, amûne na raye ser. Seke ti teyna r' ane, ez kî hen teyna
r' ûne. Nika esker eno naza, ma kîseno. Mi kî kîseno, to kî.
Mi ke hen va, xulxulna, xulxulna, reye hete mi ser tu kerd, sana raye şî.
Mi aye de xo ve xo vake: "Ez reye hete Demenû ser şen. Na çevesawû ça neosene? Ne tede qir
kerdî,sebî?".
Na vatene ra dime ustûne ra, fetelîyû şîyûne hete îksorî. Cer o ke pul ro ve jîyûne ro ser, mi
nîyada ke bine gozû pirr o. Seke sare mi vejîya, îne tifongî guretî. Ez kî nevinetû, mi vozda. Tersen
van beno ke mîlîsî be. Aye de veng kewt ra juy, zirça vake:
-Ero, sima xo sas nekere! Selela Heme Zengî bîye.
Tepîya venge Alî Axay bî. Endî ez şîyûne, ma zuvinî dî. Nîştûne ro, mi ra xele çî pers kerd: "To
se kerd, se bî, kotîxeleşîya?..."
Mi nîyada ke şîye do piro mal ardo, mal sare birrno. Hergû zû caye ra veng dano vano "Kewra
Hemed, Heq kena ke ti bere îta".
Mi re werdene ane, hama ez beşe neken burîne. Asme ra mi tuwa newerdo, zerre mi qe çîye
qewil nekeno.
Mi aye de pers kerd va: -Seyîd Hese kotî yo?
Vake:
-Şîyo zerre, ha wo berbeno.
Tuwa ve mi nebîyo, ez xeleşîyûne, sa beno, uzay ser o berbeno.
Dima şîyûne zerre, ma virare fîste tera, tene berbayîme; o ra dime kî Demenû amey, nîştîme
ro, ma pîya qesey kerd. O sire de cenîya Seyîd Hesenî hona neamevî lewe.
Waxte ra dime mi Seyîd Hesenî ra va:
-Son dexalet ken.
Hama mi Demenû ra neva. Eke vajîne beno ke mi ne verdene, ya kî bikîsene. Vane: "Her kes
ke göre çefe xo hereket bikero, tek ve tek şero teslîm bo, gile na koy ra ma se keme?". Aye ra kî
dot, tersene ke mordeme şero hurendîya dîne eskera kero. Eke mordem raste vazo neqî kî nebî.
Davacer de amûne, vişîyûne bover, deste Alû, şîyûne kewtûne Gurrnîge. Uza juye fîke çînena,
mi ci ra raye pers kerde.
Mi ke hen va, xaftela zirçe, vozda, vake:
-Bere! Haydutî!
Miva:
-Ne [e] re venge xo meke, voz mede, ez nase sima wû.
Mi ke xo da naskerdene, name pî vat, peyser çere ra, vake:
-Ti kotî ra pîye mi nas kena?
Mi cuwav da.
Ez şîyo Peye Vilî. Memede Pitalî (7) muxtar o, mi o dî. Tene ke verd ra, vake:
-Son cew çînen.
Ma pîya şîme, çi esto ke deste mi neceno ke ez cew bîçînî. Çime mi bî pirre hesîron. Eke o
hale mi hen dî, ame lewe mi vake:
-Kewra Hemed, ti qey berbena? Deste to ke neceno ya kî cane to newazeno, meçîne. Derde
de to çik o, mi ra vaze.
Miva:
-Ça meberbîne Kewra? Hermeta min a virene merde. Lazede mi ci ra bî, o kî eskerî kîst. Nawa
peyene ra çeneda mi bîye, eskerî a kî kîste. Seyede bîn ci ra amevî dîna, mi va belkîya xeleşîno, o
kî nebî. Eskerî berde, hala kotî qir kerde.
Na vatena mi ra tepîya muxtarî mi ra vake ke:
-Wazena biçîne, newazena so çe. Ez kî son Pax. Xora eke wes e, kotî bene bibe hurendî misen.
Eke hen bî, mi kî ke ye ardene neday, ez mordem nîyûne.
(7) Memede Pitalî, o ra ave mîlîsenî kerda, werte xo û dewlete rind beno.
Nîya va û sana raye, terkit §î. Şî Pax.
Mudir çiturî ke veneno, ci ra pers keno vano:
-Muxtar, çinay re ama?
Ovano:
-Mudir Beg, Kekliğe ra laze Alî, Hemed amo teslim beno. Vano "Domone mi berde. Domonone
mi ve cenîka mi ra eke nîyane ez son ko, eke ane neson, teslim ben".
Mudir vano:
-Kotîyo?
Muxtarvano:
-Cawo ke amo te der o, ez zonen. Mi re xevere rusna. Sima ke domonone dey ardene de, eno
teslîm beno, hama ke mîyare, peyser sono.
Mudir telefon ceno, ca ve ca pers keno, peniye de dos keno ke Vacixe der e. O ra dime kî vano
ke:
-Meste sodir muxtar, bekçî, cendermey dot ra îne çene ene. Sima kî heyete bere, bijere sere.
Eke neardî, va Hemed şero ko.
Roza bine muxtar ve taye mordemone bînû ra şî, cenîke ve domonû ra teslîm guretî, amey.
Endî ma uza lewe Çe Memede Pitalî de mendîme, hata ke memnu mintiqa darîye we û ma
cerayme ra, şîme dewone xo, uza lewe çe Memede Pitalî de mendîme.
|
Kaynak:Vate Dergisi